БУРЯАДУУДАЙ ШҮТЭДЭГ ТЭНГЭРИНЭР
 А. Хантаевай гэрэл зураг |
Эртэ урдын монголшууд Ерэн юһэн тэнгэриин бурхашуулда мүргэдэг бэлэй. Элинсэг хулинсагнай энэ дэлхэйн эгээл томо Ази түбиин аласые тойроһон гадаадын далайнуудые туласа эзэлдэг һэн. Тиихэдээ Хойто зүгэй Мүльһэн далай, зүүн зүгэй агууехэ Номгон тэнгис, урагшаа Энэдхэг далай тэнгисэйшье эрьеэр эшэгы гэрнүүдээ табиһан түүхэтэй. Тэрэ үедэ хори-түмэд түрүүтэй буряад зомнай Арын арбан гурбан ноёдто шүтэдэг байгаа. Тэдэмнай Хингаан, Хэнтэй, Хангай, Саяан, Алтай агууехэ дабаануудай арын дайдаар нэмжыһэн Баргажан-Түхэм орондо нүүдэлээр ажаһуугаа. Арбан гурбан ахамад ноёднай баян дэлгэр байгаалиин тэг дунда оршоһон Байгал далайн, уһа мүрэн голнуудай, һарьдаг үндэр мундаргануудай сахюусан болоо бшуу. Жэшээлхэдэ, Хан Хото баабай Ойхон аралай эзэн мүн. Ама Сагаан ноён Ангар мүрэнэй эзэн. Ажарай Бүхэ урдын сагта Зүлхэ нэрэтэй байһан, мүнөөнэй Ленэ мүрэниие эзэлэнхэй. Бардам Хара ноён Баргажан голой, хан Заргаша ноён Эрхүү дайдын. Буха ноён баабай буурал уулануудай эзэд юм. Ноёдой хатан абгайнар: Сарма Сагаан хатан, Зулман хатан, Дуулим алтан хатан, Бардам хатан эжы, Алмай Хонгор хатан, Эрхэ Сагаан хатаниие дурдаха хэрэгтэй.
 В. Урбазаевай гэрэл зураг |
Тэнгэри изагуурта ноёд, хатад, тайжанар үлгэн дэлхэйн улад зониие түрэһэн гараһан байгаалидаа хайра гамтайгаар хандахые һургадаг, хабсагайн шулууе, элһэ шоройень, мододой мүшэрыеньшье һандаргахые хоридог, ан амитан, загаһа жараахай, шубуу шонхорыень хамгаалдаг юм. Байгал далай — Ариг Ус аршаан булагые булангиртуулан бузарлангүй сахиһан габьяатай.
Тиихэдээ мянгаад жэлэй саада тээ манай буряад угсаатан бүмбэрсэг дэлхэй дээрэ Байгал далайн оршондо аһан түрүүшын Дархан саазата дайда – заповедник гээшые тогтооһон байна бшуу.
Цыденжаб ЖИМБИЕВ
| << гэдэргээ | гаршаг | саашаа >> |