Бага бурган (Улаан зудан). Май

Монгол литээр МОГОЙ һара. Буряадууд БАГА БУРГАН гэжэ нэрлэдэг. Байгаалиин уларил хубилжа, ногоон хубсаһаар шэмэглэгдэнэ. Жэргэмэл эртүүр, хүнгэн сэлмэг агаарта эрьелдэн, тээгэлдэн, үдэр бүхэнөө магтан дуулана. Майн 6-да ородой литээр Егоройн үдэр. 1930-40-дэхи онуудаар эртын хабар эхилжэ, тарилгын хаһа ерэдэг байгаа. Мүнөө байгаалиин уларил хубилжа, тарилгын ажалые 20-25 хоногоор хойшонь татадаг болоо. Майн 22-то ородой литээр Николын үдэр. Энэ үдэр сабшалан, хадалан хаагдаһан, адуу мал зуһаландаа нүүһэн байха ёһотой. Ород литэ дурдаа хадаа иимэ нэгэ ажаглалта һануулая: Егорой үдэртэ уһан ехэ байбал, Николын үдэртэ ногоон элбэг байха. Майн 22-һоо хараасгай ерэнэ. Энэ сагта мойһон сэсэглэжэ, тэрэнги ягаан хүхэ дүлөөр носожо, шэлбэһэтэ модод ногоон түймэрөөр соробхилно. Хабарай шилэм (монг.) ногоондо үнеэд һү орожо, тоһо зөөхэй ехээр абтадаг. Шилэмэй тоһон эгээл хурса, үлэтэй. Манай үбгэ эсэгэнэр шилэмэй тоһо хайлуулжа, үбэлэй хүйтэндэ эдихэеэ хадагалдаг байһан. Энэ үедэ ургын хүхэ толонһоо үнгэ ороһон сэнхир хүхэ дайдаяа магтан дуулаха уялгаяа хүхы шубуун бэрхээр дүүргэдэг юм. Теэд “магтан дуулаха” гээшэнь хайшаа юм? Иимэ нэгэ домог бии бэлэй: Хүхы хуурайшаг, хатажа эхилһэн модондо һуугаад донгодобол, хоолоймни холуур сууряатажа байха һэн гээд, иигэжэ дууладаг юм гээ: Ургаһан модон оройгоороо хатаг, ургаһан ногоон үндэһөөрөө хатаг!

Налгай дулаан наашалба, гэбэшье эрьелдээд лэ хүйтэржэ, һалхилжа байһаар. Нарай малда үбһэ тэжээл, дулаан байра хэрэгтэй зандаа. Май һарада майлын оройнууд мүнгэн сагаан малгайнуудаа абажа эхилдэг. Нэгэ харахада һүр жабхаланта уула хаданууд байгаалиин шэдитэ хүлгөөнһөө халуудажа, хүлэржэ байһандал үзэгдэдэг.

Даша-Нима Дондупов