ШЭНЭХЭЭН БУРЯАД ТУХАЙ

Гэрэл зураг: Ван Сюэлинь

Шэнэхээн буряадууд Хитад уласай Үбэр Монголой өөртөө засаха ороной Хүлэн-Буйр аймагай Эвенкэ хушуунда 1600 гаран айл ажаһууна. Ниитэ долоо мянга гаран амин болодог. Шэнэхээн балгааһан гэжэ түб тосхонтой, Баруун, Зүүн һомоной нютагуудта мал ажахыгаа барин ажаһуудаг. Эвенкэ хушуунай нютаг дэбисхэртэ эвенкэ, дагуур, солонгос, хитад зэргэ үндэһэтэ яһатан эбтэй эетэй ажаһууна.

Гэрэл зураг: Ван Сюэлинь

Буряад-монголшуудай урдын түүхэһээ һабагшалаа һаа, XVI зуунай эсэс тээшэ Үргэнэ гол, Буйр нуур, Сэлэнгэ мүрэнэй тала газараар нүүдэллэн амидараа. Ород гүрэнэй хубисхалай һүүлээр хүлгөөнэй эхилхэдэ 1918 оной эхеэр буряадууд Хүлэн-Буйрай хилэдэ залгаагаар нүүн оробо. 1922 ондо Цэндэ гүнэй дэмжэлгээр нютагай захиргаанай баталһанаар зуун жара гаран айл, 700 гаран хүн нүүн орожо, Шэнэхээндэ буряад хушуун байгуулагдаба. 1929 ондо үшөө буряадууд дээрэһээнь нүүн ерэжэ, гурбан мянга гаран хүн болоһон байна. 1933 ондо Буряад хушуунтай зэргэ 4 хушуун нэгэдэжэ, Һолоон хушуун боложо, Һолоон хушууниинь Хүлэн-Буйр аймагта харьяалагдаа. 1958 ондо Эвенкэ үндэһэтэнэй өөртөө засаха хушуун байгуулагдаба.

Гэрэл зураг: Ван Сюэлинь

Шэнэхээнэй буряадууд ажалша, баатарлиг, һонор, һүбэлгэн, хүндэмүүшэ зон. Ута хугасаанай нүүдэл мал ажахытай зэргэ эдэй засагай бусад баялиг, үйлэдбэри гэхэ мэтэдэ хабаатай амидаралда шэлжэн, туршалга гараһан байха. Эндэхи зон аха дүү яһатанһаа шадамгайгаар һуралсажа, хариин соёлой нүлөөдэ оронгүй, үйлдэбэритэ амидаралай арга барилаар урдуур ябадаг. Шэнэхээн буряад мал ажахыгаар голложо, сагай эрилтээр машина түхеэрэлгэ ашагладаг болоо.

“Шэнэхээн адуу морин”, “Шэнэхээн үхэр” гэхэ зэргэ шэлэдэг малай үүлтэр гарган болбосоруулһан байна. Малаа туужа адуулхын хажууда, зохид газар шэлэн, хашаа хорёо баридаг, газар малтан хашаалан бүхэлжэ, һуудал байнга бариха, һууха дулаан гэр байра түхеэрдэг заншалтай. Эндэхи буряадууд һүеэ болбосоруулха, сэбэр эдеэ хоол бэлдэхэ, хубсаһа заһалаа оёжо эсхэхэдээ гарамгай бэрхэ, тойроод байһан угсаатанһаа илгардаг юм.

Гэрэл зураг: Ван Сюэлинь

Шэнэхээн сүмэ болбол Шэнэхээн буряадай шажан шүтээнэй газар юм. Хурим найраа хуушанай ёһо заншалаар бүтээхые зоридог, тиигээдшье тала нютагай монгол яһатантай адляар жэл бүри обоо тахиха, эрын гурбан наадаяа эмхидхэдэг.

Гүрэнэй хилээр сүлөөтэй нэбтэрхые зарлаһанһаа хойшо 1980 оной һүүлһээ эхилжэ, Шэнэхээн буряадууд Росси гүрэнэй буряадуудтай түрэл һадаһанай, найжа нүхэдэй харилсаагаа эдэбхижүүлээ. Буряад орондо мүнөө 300 гаран Шэнэхээнһээ гарбалтай буряад ажаһууна.

Доржын Намсалмаа

Гэрэл зураг: Наталья Уланова