ТОЙРОГ ТУХАЙ


Алханын Үүдэн сүмэ

Агын автономито тойрог Зүүн Забайкалиин урда хубидахи Онон болон Энгидэй мүрэнүүдэй хоорондо 19 600 дүрбэлжэн модо дайдаар оршодог. Гол түлэб үндэр тэгшэ хадалиг газар юм. Хужарлиг, элһэлиг хүрьһэтэй, хара шорой хомор газартай. Хуурай түбиин эрид уларилтай – янгинама хүйтэн, ааяма халуун болодог уларилай шэнжэтэй.

Тойрог Агын, Могойтын ба Дулдаргын аймагай захиргаануудһаа бүридэдэг. Агын тойрог Шэтэ можын долоон аймагтай хилэлдэг. Хотын түхэлэй Ага һуурин тойрогой түб юм. Энэ тойрогто 79 100 хүн ажаһуудаг. Эдэнэй 54,9 хубинь буряадууд, 40,8 хубинь ородууд болоно, мүн лэ украинецууд, татаарнууд, башкирнууд, литовецууд, армянууд болон бусад үндэһэ яһатан эндэ ажаһуудаг.

Тойрогой дэбисхэр дээгүүр Ага гол урдадаг, энээнһээ тойрогто нэрэ үгтэнхэй, урда захаарнь Онон мүрэн урдадаг юм. Тойрогой баруун хойто захадань Алхана уула оршодог, тэрэнэй эгээл үндэрынь далайн нюрууһаа дээшэ 1663 метр болодог. Эндэ Алханын заповедник байгуулагданхай. Ургамалай болон амитадай аймагууд элдэб янзын юм. Дэбисхэрэйнь 37 хубиие ой модон эзэлдэг. Эндэ шэнэһэн, нарһан, хуһан, хуша, жодоо, уляаһан, хайлааһан, мойһон болон бусад модо һөөгүүд ургадаг. Адууһа малда шэмэтэй үлэн, хяаг, ая ганга болон бусад ногоон ургадаг байна. Хэрмэн, шандаган, үнэгэн, хирһан, булган, һолонго, уһанай хулгана, баабгай, шоно, хүдэри ба бусад ангууд эндэ ажамидардаг.

Эхэ хада

Энэ тойрог элдэб ашагта малтамалнуудай хэбтэшэнүүдээр баян юм. Үнгэтэ, хоморой шухаг металлнууд бии. Флюорит, тантал, вольфрам, нүүрһэн, алтан, плавикова шпат, зэд, сагаан туулган, молибден, сурьма болон бусад ашагта малтамалнуудай хэбтэшэ нээгдэнхэй, зарима-ниинь ашагладаг.

Ага һуурин. Гэрэл зурагууд: Николай Лысак

Агын тойрогой мүргэлтэ газарнууд: Алхана баабай, Баян-Уула, Үүдэн Сүмэ, Шамбын дабаан, Эхын умай, Адагалигай Үндэрнүүд, Баян Сагаан, Зүрхэн хада, Мантаряанта, Аршаанта, Будалан баабай, Агын дабаан, Согто уула, Сэрэг Нарһан, Сахюурта, Хаан уула, Баатар баабай г.м.

Бата-Мүнхэ ЖИГЖИТОВ


<< гэдэргээ гаршагсаашаа >>