СОЁЛ, ҺУРАЛСАЛ
 Агын 2-дохи һургуулиин эхин классудай байшан |
«Дууша Ага». Үнэхөөрөөшье Агын Буряадай автономито тойрогые иигэжэ нэрлэдэг юм. Алхана уулаһаа Адуун-Шулуун хүрэтэр хабтайн нэмжыһэн нюдэ алдама, уняартама үргэн тала дайда ирагуу һайхан аялга хүгжэмөөр зэдэлжэ байдаг юм гэхэдэ, алдуу болохогүй ха даа. Оюун бэлигтэй хэды олон дуушад, хүгжэмшэд эндэһээ урган гараа гээшэб! Тооложо барахагүйш.
Ага нютагта тоонтотой СССР-эй арадай артист Лхасаран Линховоиной нэрэмжэтэ дуушадай уласхоорондын конкурс эгээл оюун бэлигтэй хүбүүд, басагадые суглуулдаг юм. Дуунай искусствын ерээдүйн одод энэ конкурсдо түрүүшын ехэ шалгалта баридаг байна.
Тойрогой улад зон бага балшар наһанһаа гоё һайхантай танилсадаг юм. Һүүлэй арба гаран жэлэй туршада “Залуу наһан” гэжэ хүүгэдэй дуу, хатарай ансамбль амжалтатайгаар хүдэлнэ. Мэргэжэлтэ багшанар, дуушад, хатаршад, оёдолшод эндэ хүдэлдэг.
Хүгжэмэй һургуулинууд, дуунай, хатарай, драмын коллективүүд, номой сангууд, үзэсхэлэнгүүд, Соёлой байшангууд үүдэеэ үхибүүдтэ үргэнөөр сэлидэг.
 Баглаа сэсэгээ - багшадаа |
Хабар бүхэндэ Агын тойрогой театрай хаһа үнгэргэгдэдэг. Соёлой байшангуудай тайзангууд һайн дуранай драмын коллективүүдэй мэдэлдэ үгтэдэг. Нютаг бүхэнэй уран бэлигтэн мэргэжэл шадабарияа харуулдаг юм. “Рябинушка”, “Түмэн жаргалан”, “Онон” гэжэ аман зохёолой коллективүүд эртэ урдын арадай дуунуудые гамтайгаар сахижа, нангинаар хадагалжа ябадаг байна.
Москвада болоһон Дельфиин наадануудта, Францида үнгэргэгдэһэн уласхоорондын фестивальда хабаадагша дуу, хатарай “Амар сайн” гэжэ мэргэжэлтэ ансамбль Агын Буряадай автономито тойрогой арадуудай искусствые бусад оронуудай, хотонуудай ехэ ехэ театрнуудай тайзангууд дээрэ түлөөлһэн, харуулһан байна.
1842 оной майн 21-дэ шажан мүргэлэй училищиин нээгдэлгэһээ тойрогой һуралсалай һалбари хүгжөөгдэжэ эхилээ һэн. Энэ болотор Агын албан захиргаанда һуралсалай нэгэшье газар байгаагүй юм. Түрүүшын жэл училищида 24 хүбүүд абтаба. Нэршүүгэй уездын училищи дүүргэһэн Иван Зосимович Гантимуров, Буян Тороев лама тэдэнэртэ ном заадаг байгаа. Агын буряадуудһаа түрүүшын багша Убаши-Цыбик Онгодоевой 1846 ондо ерэтэр Буян Тороев үхибүүдтэ монгол бэшэг заадаг байһан юм.
 Багшын колледжын байшан |
1909-1911 онуудта Табтаанай, Шандали, Зугаалай, Хүнхэр, Хойто-Ага, Догой, Сүүгэл нютагуудта һургуулинууд нээгдээ һэн. Агын эхин шатын училищиин дэргэдэ багшанарай курснуудай нээгдэһэнэй ашаар багшанарые бэлдэхэ асуудал шиидхэгдээ бэлэй. Агын буряадуудай элитэ ехэ түлөөлэгшэд Гомбожаб Цыбиков, Базар Барадин, Цыбен Жамцарано эдэ курса нээлгын эхиндэ байһан юм гэхэ. Манай нютагай эрдэмтэд үндэһэн соёлой, һуралсалай хүгжэлтэдэ эрдэм ухаанай талаар үндэһэ һуури табиһан, тойрогой һуралсалай һалбари тогтоолгодо сэгнэшэгүй үүргэ дүүргэһэн байгаа.
2005 ондо тойрогой мүнгэн һанда һуралсалда бюджедэй 40 гаран процентнь гаргашалагдаа һэн. Тойрогто тусхай зорилготой 3 программа бэелүүлэгдэнэ: “һуралсалай хүгжэлтэ”, “һургуулинуудта информатизаци болон компьютернуудые нэбтэрүүлгэ”, “Багша”. Мүнөө тойрогой һургуулинуудта 25 һурагшадта 1 компьютер хүртэнэ.
 "Амар сайн" хатарна |
Агын тойрогой һуралсалай һалбарида өөрсэ шухаг сеть байгуулагдаа. Һургуулида ороодүй хүүгэдэй 52 эмхи зургаан, юрэнхы эрдэмэй 52 үдэрэй болон үдэшын һургуулинууд, нэмэлтэ һуралсалай 16 эмхи зургаан, һургуулинуудай дэргэдэхи 28 интернат, хүүгэдэй 2 байшан, эмшэлэлгэ-аргалалгын 3 түб, дээдэ һургуулинуудай, тэрэ тоодо ВСГТУ-гай, БГУ-гай, БГСХА-гай 5 филиал, багшанарай мэргэжэл дээшэлүүлгын институт, багшын колледж, Шэтын медколледжын филиал, мэргэжэлэй училищи, Буддын шажанай академи хүдэлнэ.
2004 ондо һуралсалай эмхи зургаанууд олоор баригдаа, заһабарилагдаа. 16 шэнэ объект бодхоогдоо: Агын тойрогой гимнази, Дулдаргада эхин һургуулиин, Сагаан-Уулада интернат-һургуулиин, Алхана, Бальжана, Сагаан-Шулуутай болон бусад һууринуудта хүүгэдэй сэсэрлигүүдэй байшангууд баригдаа.
 Буряадай арадай инструментнүүдэй ансамбль |
Yхибүүдые һургалгын, хүмүүжүүлгын аюулгүй байдалые хамгаалга хангагдана, һургуулинууд 30 тусхай автобусуудтай болонхой.
Тойрогой һургуулинуудта түрэлхи хэлэеэ заалгада ехэ анхарал хандуулагдадаг. Жэл бүхэндэ һургуулинуудта, һуралсалай эмхи зургаануудта педагогикын эрдэмэй 1 доктор, эрдэмэй 16 дид-доктор, хэдэн арбаад аспирантнууд хүдэлнэ. Юрэнхыдөө тойрогһоо 200 гаран эрдэмтэд, тэдэнэй дунда 35 эрдэмэй доктор, 170 гаран эрдэмэй дид-докторнууд ургажа гараа.
Багшанарай мэргэжэл шадабариһаа тойрогой һургуулинуудай саашанхи тогтууритай хүгжэлтэ дулдыдаха байна бшуу.
С. Доржиевай гэрэл зурагууд
Бата-Мүнхэ ЖИГЖИТОВ
| << гэдэргээ | гаршаг | саашаа >> |