ХОРИДОЙ БА ХУН ШУБУУН ТУХАЙ ДОМОГ

Байгал далай буряад зоной уг гарбалтай нягта холбоотой. Буряад арадай элинсэг хулинсагууд Хоридой, Эхирэд, Булгад Байгал далайе тойроод ажаhуудаг байгаа.

Хори буряадуудай уг эсэгэ Хоридой ангуушан Байгалай эрьеэр агнадаг байһан юм. Нэгэтэ Хоридой агнажа ябатараа, далайда шунгажа байhан залуу басагадые хараба. Тэдэ дүүхэйнүүд уhанhаа гаража хубсалхадаа, хун шубууд болоод ниидэшэбэд. Xойто үдэрынь Хоридой hөөг бургааhанай саана орожо хоргодоод, тэдэниие хүлеэбэ. Удангүй хун шубууд ниидэжэ ерэбэд, тэдэ хубсаhаяа тайлаад, гоё hайхан басагад боложо, далайда ороод, шунгажа, наадажа эхилбэд. Залуу хүбүүн бургааhанай саанаhаа гаража, нэгэ басаганайнь хубсаhа нюужархиба.

Басагад уhанhaa гаража, хубсаhаа үмдөөд, хун шубууд болоод ниидэшэбэд, харин Хобоши хатан басаганиинь далайн эрьедэ үлэшэбэ. Энэ басаган Хоридойн hамган боложо, үни удаан хамта жаргалтай ажаhуубад. Эдэнэр 11 хүбүүтэй, 6 басагатай болоо. Нэгэтэ намар Хобоши хатан нүхэрhөө “Залуугаймни хубсаhан хаанаб?” – гэжэ асууба. "Хун шубуун хатамни, хубсаhаншни мүнөө болотор бүрин бүтэн, нюуса газарта хадагалаатай байна", – гэжэ нүхэрынь харюусаба. Хобоши хатан Хоридойе “Хубсаhыем асарыш, хараад, үмдөөд үзэhүүб”, – гэжэ гуйба. Хоридой гуйлтынь дүүргэбэ. Хобоши хатан хубсаhаа үмдөөд, гэр соогуураа ниидэжэ эхилбэ. Гэнтэ үрхөөрөө ниидэжэ гарахаяа забдаба. Энэ сагта нэгэ басаганиинь галаа түлижэ hууhан байгаа. Эжынгээ үрхөөрөө гарахые хараад, басаган хөөтэй гараараа хүлhөөнь халта баряад, алдаба.

Тэрэ caгhaa хун шубуудай хүлнүүд хара болоһон юм гэжэ хэлсэдэг.

Хобоши хатан удаан саг соо гэр дээгүүрээ ниидэжэ, хүбүүд, басагадтаа хандан, эбтэй ажаhуужа, бэе бэедээ туhалжа, эрэлхэг зоригтой ябажа, Хоридой эсэгынгээ, Хун шубуун эжынгээ уг гарбалые хүндэлжэ, үргэлжэлүүлжэ ябахыень үреэгөөд, өөрынгөө нютаг руу ниидэшэбэ.

Хоридойн хүбүүд – Галзууд, Харгана, Хуасай, Хүбдүүд, Батанай, Шарайд, Бодонгууд, Гушад, Сагаан, Худай, Хальбан гэгшэд хори буряадуудай арбан нэгэн эсэгын уг гарбалай үндэhэ табигшад болоо hэн.

Тэрэ холын буурал caгhaa хойшо хори буряадууд хун шубуунда шүтэжэ, ууган эжымнай гэжэ тоолодог болонхой. Хабартаа хун шубуудай гэр дээгүүр ниидэжэ гарахада, хори буряад эхэнэрнүүд ууган эжытэеэ уулзаhанай ёhолол бүтээдэг юм. Эдэнэр хун шубуудые угтажа ба үдэшэжэ, hүөөp сэржэм үргэдэг заншалтай.