АЖАБАЙДАЛАЙ ТҮШЭГ — АЖАЛ

«Жаахандаа наадаг, амараг, томо болоходоо ажал хэхэнь хаана ошохо һэм...» гэжэ мүнөөнэй хүн бододог. Бага хүүгэдтээ найдахагүй, шадахагүй, мэдэхэгүйһөөнь айжа, мүнөөдөө эртэ байна, һүүлдэ томо болоод хэжэ һураха гэжэ бододог түрэлхид олон лэ дайралдадаг болонхой. Тиигэжэ өөһэдөөл хүүгэдээ залхуу болгоно. Үхибүүниинь би үшөө жааханби, хэжэ шадахагүйб, эжы, аба хэнэ ааб даа гээд, телевизор хараад, наадаад, сүлөөгөө багтаажа ядахадаа зайжа эхилдэг. Зайжа ябаһаар өөртөөл адлишуултай дайралдажа, муу юумэндэ һурадаг.

Ургажа байһан хүнэй ухаан, хүсэн хүгжэхэ, хүдэлхөө һанана ха юм. Хэрэгтэй юумэ найдажа хүүлэнгүй байхада, муу юумэн тээшэ тэгүүлдэг болоно гээшэ ааб даа. Иимэ хүн томо болоод, яажа гэр бүлэ боложо, ажабайдал зохёохоб? Өөрөө ямар жэшээ харуулжа, үхи хүбүүгээ ямар юумэндэ һургахаб? Тиимэһээ эхэ, эсэгэ бүхэн хүүгэдээ эртээнһээ ажал хүдэлмэридэ, эрдэм номдо, соёл культурада, аяг нааданда һургахадаа, айл гэр боложо, өөһэдынгөө үхибүүдые үндылгэжэ, адуу малаа үдхэжэ, айл аймагаараа харилсажа, ажал хүдэлмэри хэжэ, ажабайдалай эзэн боложо һуухыень бэлдэдэг гээшэ.

Буряад зон үхибүүдээ ямбалан бөөмэйлэнгүй, ухаа орохотойнь сасуу ажалда һургадаг һэн. Энээн тухай олон сэсэн үгэ бии ха юм даа.

• «Эрхые һуранхаар, бэрхые һура»

• «Ажал хэжэ атаржаха, хүдэлмэри хэжэ хүдэржэхэ» «Булжамуур шэнги эртэ бододог байгты»

• «Хүнэй наһан зунай үдэр шэнги ута юм»

• «Хахад наһаяа унтажа, амаржа бү байгты, хаба соогоо ажал хүдэлмэри хэгты»

• «Шулуутай газарта гэрээ баригты, шонотой газарта малаа адуулагты»

• «Эртэ бодожо, орой унтажа, энэ наһандаа эрхим гэгдэжэ ябагты»

• «Ябаһан хүн яһа зууха, хэбтэһэн хүн хээли алдаха»

• «Залхуу хүн забагтаа хүрэхэгүй»

• «Өөрынгөө гараар ажал хэжэ, хүлһэеэ гаргабал, хоолойгоо тэжээжэ шадахаш»

Эдэ мэтэ сэсэн һургаалай үгэнүүдые буряад зон хүүгэдтээ хэлэжэ, хэрэг дээрэнь бэелүүлжэ һургадаг байгаа. Манай уг изагууртан ажалша, оньһошо ба сэсэн хүнүүдээрээ омогорходог байгаа. Ажалша хүн ажалаа яажаб даа һайн шанартайгаар, хүнгөөр, түргөөр хэхэб гэжэ бододог юм. Энээнииень гэршэлһэн оньһон үгэнүүдшье байха. Жэшээнь:

• «Мүнөө хэхэ юумые үглөө бү болго»

• «Түмэрэй халуун дээрэнь дабта»

• «Үдэрөө гээһэн хүн үглөөдэрынь гэмшэхэ»

• «Эртэ бодоо һаа, нэгые үзэхэ, орой унтаа һаа, хоёрые дуулаха»

• «Ажалша хүн арад зондоо туһатай»...

Арадай педагогикын онсо нэгэ шэнжэнь гэбэл, үхибүүдые ажалда дадхаажа, ажал хүдэлмэриин дүнгэй гоё һайханииень харуулан һайхашаалгажа, омогорхуулжа хүмүүжүүлдэг. Гоёор, гайхамшаг ураар бүтээһэн, оёһон, нэхэһэн, томоһон, татаһан, дархалһан, һиилэһэн, зураһан, зохёон байгуулһан юумэ хүнүүд үзэжэ, хаража, сэдьхэлээ ханадаг гү, али хужарлуулдаг гэлсэдэг. Энэнь тон зүб. Ажалша хүнүүд бэеын тамирые хатуужуулан хүмүүжүүлгэдэ ехэ анхаралаа табидаг байгаа. Ажал хадаа хүниие бэе һайнтай болгодог, дүрбэн тэгшэдэ һургадаг. «Ажал хэжэ алдар олохо, хүдэлмэри хэжэ хүндэтэй болохо» гэһэн үгын удха тон зүб бэшэ аал.

Арадай уран бэлиг гээшэ залуу үетэниие хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ аргагүй ехэ үүргэ дүүргэнэ. Шэнэдхэн хубилалгын һүүлшын жэлнүүдтэ газар газарта урданайнгаа һургуули, техникум, училищинуудые ондоо болгожо, үндэһэн арадайнгаа соёл, аман зохёол, ёһо заншал һэргээжэ байна. Тиихэдээ һурагшадай, оюутан-залуушуулай үзэхэ, шудалха юумэнүүдэй хорин долоон, гушан хубинь уран бэлиг хүгжөөлгэдэ үгтэбэ.

Мүнөө хүүгэд тууза сохижо, татааһа татажа, залаа хэжэ, сохимол сохижо, гүрэмэл гүрэжэ, буряад хубсаһа оёжо, һэеы нооһоёо нэхэжэ, даража һурахань. Хүбүүн хүн һаа, ханза, үхэг, хайрсаг, шэмэг зүүдхэлнүүдые урлан бүтээжэ, һурша, номоо, годлиёошье дархалжа, тэргэ, шарга, амбаар хэжэ һураха болоно. Ооһор, дээһэ томожо шадахагүй зон яажа ажабайдалаа хангахаб.

Буда-Ханда Цырендоржиева