НАРАЙ ҮХИБҮҮ ХАРАХА

Буряадууд нарай нялхын байһан газарта архи ууха, тамхи татаха гээшые огтолон хоридог байгаа юм. Саашадаа хүүгэнэй нэгэтэй болотор сээртэй байха. Эгээлэй хүн бү орог гэжэ сам табиха. Нарай нялха үхибүүндэ хамшаг ханяадан бү хүрэг гэнэ гээшэ ааб даа. Нэгэ жэл болоходо үхибүүнэй сээр тайлаха. Баһа сайлаа хэхэ. Иигээд самаа хуряаха. Сээрэй табигдахадань, энэ айлда хүн орохо болодог байгаа.

Һая нарайлһан һамган галаа түлижэ, эдеэгээ шанаха ёһогүй. Арбан хоногой һүүлдэ санзайгаар утажа, аршаангаар угаажа, бэеэ арюудхаад, галаа түлижэ, эдеэгээ шанадаг байгаа юм.

Үхибүүгээ хүйтэнэй сагта заатал һаа хониной арһан хушалга соо гурбан таталгаар таталжа мансылдаг һэн. Тиигээд амандань һүндэ шанаһан хониной һүүл хүхүүлхэ. Һүүл тоһотой, шэмэтэй, үег байжа, эхынгээ ажалдаа нэтэржэ удаан болоходо, хүүгэниинь гэдэһээ үлдэхэгүй.

Нялха нарайда ходо тааруу, дулаан байдаггүй байгаа. Тиимэһээл хүйтэ абажа үбдэхэгүйн тула бишыхан үхибүүдые нарайдань хониной арһан мансы соо, томохон болоходонь, хонин хүнжэл соо унтуулдаг һэн. Тиихэдэ үхибүүн хүйтэндэ даарадаггүй, халуудажа ехэ хүлэрдэг ба нурадаггүй юм. Арһан гээшэ досоогоо байһан амитанай бэеые агаараар хангаха гэһэн турэлхиин нүхэхэнүүдтэй ха юм даа.

Хэрбээ ехэ маряатай хүүгэдэй нурашоо гээшэ һаань, тон жэжээр үйрүүлһэн сай һуга, сами болоод, хоолойдонь хэдэг бэлэй. Сай хуурай шанартай, нуранхайень хатаадаг юумэн гээшэ.

Басаган хүүгэдэй хүхэн түрэһэнһөө хойшо 3-5 хоноод байхадань, «дэлбэрээд» бэлсэгэрхэн хатуу болоод байха. Тэрэнииень шахажа гаргахада үхибүүн ухаангүй шашхаха, бархирха. Гэбэшье энээхэн «дэлбэрһэн һүыень» гаргахада, хүхэнэйнь тобшо тобойходоод наашаа гараха. Тэрэгүйдэ тобшонь зосоошоо байжа, хожом өөрөө эхэ болоходонь, хүүгэниинь хүхэжэ ядаад ярдаглаха. Мүн эхын хүхэн дэлбэржэ зобоохо, бэртэжэ үбдэжэшье болохо.

Һая нарайлһан һамганай эдижэ, уужа байһан амһартада хэншье ойронь хүрэжэ болохогүй. Һая нарайлаад байһан һула бэетэй эхэнэртэ үбшэ хабшан бү халдаг гэһэн һэримжэ гээшэ.

Үхибүүнэйнгээ нэгэ жэл хүрэхэдэнь, хоёртой болобо гэдэг. Эхынгээ умай соо байһан юһэн һарыень нэгэ наһан гэжэ тоолоно. Тиимэһээ буряадууд наһаяа түрэһэн наһанһаа нэгэ наһаар дээшэнь тоолодог.

Буда-Ханда ЦЫРЕНДОРЖИЕВА