СЭНТЭЙ ҺУРГААЛНУУД

— Үхибүүдтэ эхэ эсэгэеэ хараажа огто болохогүй. Харааһан хараалынь эхэ эсэгэеэ сохижо, газаа гаргаһантай адли.

— Хари хүнүүдэй гү, али түрэл гаралнуудайнгаа хажууда үхибүүдээ хараажа, сохижо огто болохогүй. Ушар юуб гэхэдэ, хари хүнүүдһээ эшэдэг, гайхадаг боложо, зоригоо мохохо. Хүнүүдэй ошоһон хойно үхибүүдтээ ойлгуулжа хэлэхэ хэрэгтэй.

— Эрэ хүн нохой морин хоёроо магтаха ёһотой. Муу эрэ эхэнэрээ, эдиһэнээ магтаба гэдэг буряад сэсэн үгэ бии юм.

— Айлһаа машина гү, али мори тэргыень эрижэ абаад, хэрэгээ бүтөөһэнэй удаа эзэндэнь унааень бусаахадаа: «Моринойтнай шэхые, машинынтнай моторые баярлуулнаб», — гээд 10-20 түхэриг үгэхэ ёһотой. Ушар юуб гэхэдэ, үшөө дахин унааетнай эрижэ болохоб гэһэн удхатай.

— Бимба гарагай (субботын) үдэр гэрһээ газаашань юумэ гаргажа (хүндэ үгэжэ) огто болохогүй. Зарим нютагуудта гэрэй эзэнэй шасаа (жасаа) гарагта энэ тэрэ юумэ үгэдэггүй ёһо гурим бии юм. Мүн миин юрыншье үдэрэй үдэшэлэн хүндэ юумэ үгэдэггүй юм. Ушар юуб гэхэдэ, үнеэн һүеэ татаһанда, гэрэй эзэн хэшэгээ алдаһанда тоологдодог.

— Бүһэтэй хүнэй үмдэнэй бүһые орон, стул дээгүүр болон бусад газараар хаяжа, доогуур байлгажа болохогүй. Бүһын горьёын түдүүлидэнь хэлыень оруулаад, тэрэнээ үлгэсэдэ үлгэгты.

— Дэгэл болон самсаяа дороһоонь эхилжэ, дээшэнь шагтаяа шагталагты, тобшоёо тобшологты. Хубсаһаяа тайлахадаа, дээрэһээ доошонь шагтаяа тайладаг. Энэ ёһо гурим ута наһатай болгодог гуримтай.

— Ой тайгын захын сагдуул модо отолжо болохогүй. Ушар юуб гэхэдэ, тэрэ модон эзэтэй байжа, отолһон хүн усал тодхорто орожо болохо.

Гэрэл зураг: Наталья Уланова

— Хээрын харгыда ябатараа һүхэ, хутага болон бусад эрид юумэнэй дайралдахада, али талаһаа тан руу хараад хэбтэнэб гэжэ хараха ёһотой. Эшэ тээһээнь ерэбэл, абагты. Үзүүр болон эри тээһээнь ерэбэл, зүгыень һөөргэнь харуулаад: «Хожом эндэ ерэхэдээ абахаб», — гээд тэндэнь орхихо ёһотой. Ушар юуб гэхэдэ, үзүүр ба эри тээһээнь ерээд абабал, усал тодхорто орожо болохот.

— Бууса шадараа гү, али хаанашье архиин шэл, тэһэрхэй шаажан амһарта бү хаягты. Шэлэй бутардаһанһаа үхэр мал хүлөө адажа, наранай элшэһээ түймэр гаража болохо.

— Хоёр хоёроороо ябадаг нугаһан, ангир, хүхэ дэглы, тоодог, тохорюун г. м шубуудай нэгыень бү алагты. Ушар юуб гэхэдэ, эхэ һайхан нютагтаа ерээд, нэгэеэ алуулхадаа гансаардажа, голхоролтойгоор бархиран, алагша хүниие хараана. Алагша хүн тэрэ шубуунай хараалда хүртэжэ болохо.

— Сагаан эдеэтэй хүндын табагһаа (дабхарлагдаһан хилээмэн, печени, бообо, конфетэ дээрэ үрмэ, тоһон) хүртэхын урда хургаараа тоһонһоо догоодожо, тэрэнээ айлай галдань үргөөд, табагай оройһоо бэшэ, харин дундаһаань һуулин һугалжа абаха. Зүһэм хилээмэ болон бусад эдихэ зүйлнүүдые абахадаа, бусад эдеэнэй зүйлнүүдые унагаажа болохогүй. Ёһо гурим мэдэхэгүй зон табагай оройһоо абадаг. Ушар юуб гэхэдэ, табагай оройһоо абахадаа, өөрыгөөшье, мүн тэрэ айлыешье үгырэгты гэһэн удхатай.

“Толон” һонин