АНГИИН ТЭМСЭЛЭЙ ДҮЛЭН СОО...

Ангиин тэмсэл улам хурсадажа, колхоз байгуулха үе угтуулан Түрхэл нютагай хахад зон нюдарган баяшуул, наймаашад, ангиин дайсад гэхэ мэтээр шэрүүн шангаар хардуулжа, тоонто нютагһаа, эдлүүри хэһэн газарһаа намнуулан тушаагдаһан байна. Эндэхи шадалтай зөөритэй зондо гам хайрагүй шангаар хандаһан байдаг. Ажалша бэрхээрээ, баян дүршэлөөрөө, малаараа баяжажа, гурбан зуугаад үхэртэй, зуугаад хонитой һууһан Холхойн Шагдар малаа адуулжа, Арын нуурай хойморто ябахада, ГПУ-гай ехэ хутагатан гэртэнь оруулангүй, хээрэһээнь тушаажа абаашаһан байна. Мянгаад адуутай Санжын Ринчин мэтын баяшуулда мүн лэ энэ мэтэ зэрлиг аашаар хандаһан байха юм.

Түрхэлдэ 1931 ондо «Ким» гэжэ нэрэтэй колхоз тогтоогдожо, ёһотой нютагай эзэд гээшэбди гэгшэд үрэжэлтэй шэбхэтэй газарай, олон малай эзэд боложо, умбажа захалба. Олон малтай энэ колхозһоо ехэ мяха тушааха даабари дээрэһээ буужа, колхозойхид олон һүрэг мал нуурайнгаа сэбэр мүльһэн дээрэ үүсэлжэ, һүрөөтэй улай болоо. Шуһыньшье абаха бэшэ, гэдэһэ доторыньшье мүртэй аршажа абахагүй, түрэхэ үнеэнэй хээлииень тэрэ зандань хаяа һааб даа. Улай гаргажа дүүргэхэдэнь, дүрбэн тээхи тайга хүбшын бүхы мяхаша шубууд сугларжа, уһанай гэдэтэр шууяжа хабаржаа. Һүзэгшэ үбгэд, хүгшэд ехэл этээрхэһэндээ нютагһаа зөөжэ эхилһэн гэхэ. Зунһаа эхилэн «Ким» колхозой мал ехээр гарзалжа эхилээ һэн. Дээрэһээ ерэһэн комиссиин «мэргэжэлтэй» зон ерэжэ үзөөд, хонон үнжэн шалгаад, мал үсхэжэ болохогүй ургасатайл газар байна гэһэн тобшололтой акт бэшэжэ, гарнуудаа моторлоод мордоо һэн. Тиигээд лэ тэрэ колхоз таража, түрхэлэйхид дуратай тээшээ колхоздо орохонь ороо бшуу.

Баян хонгор Түрхэлдэ нэгэшье айл үлэнгүй хооһоржо, Һүбын сомон үгы болгон зурагдаа. Эзэгүй болоһон Нохоониһоо эхилээд, Хэжэмэд хүрэтэр Түрхэл, Хүтэл, Жэрэм, Хүндын-Адаг, Һүбын-Зазын голнууд эзэгүй болон хооһоржо үншэрөө. Үтэг шэбхэ газарай үндэр ургаса хур хагдандаа эдигдэжэ эхилээ. Ажалша эзэдэйнь яар ябта гэр байра, хорёо хотые аюулта түймэр хэдэн жэл соо залган үрэбхижэ сэбэрлээ. Сабшалан, бэлшээри шугы боролжодо эдигдэн түригдэжэ, зэрлиг хуудам тала боложо, элдэб ангай орон боложо жэгдэрээ. Түрхэл, Нохоони гэлсэхэдэ, холын агнууриин газар мэтэ ойлгогдохо болоо. Би багадаа Түрхэл тухай олон домог түүхэ дуулаһан, һонирхоһон аад, Яруунын үбгэд, хүгшэдһөө бүри олон һонирхолтой ушар мэдэхэ болооб.


Цокто НОМТОЕВ,
Буряадай арадай уран зохёолшо


<< гэдэргээгаршаг саашаа >>