ХОРИ БУРЯАДУУД ТУХАЙ

Хун шубуун гарбалтай,

Хуһан модон сэргэтэй

Монголой хори-түмэд угсаатанай Барга баатар ноёной гурбан хүбүүдэй одхониинь Хоридой мэргэн байһан юм. Тэрэнэй түрүүшын һамган Баргажан гуаһаа Алан гуа гэжэ нэрэтэй ганса үхин, хоёрдохи һамган Шаралдайһаа Галзууд, Хуасай, Хүбдүүд, Гушад, Шарайд гэжэ табан хүбүүд, гурбадахи Нагатай һамганһаань Харгана, Худай, Бодонгууд, Хальбан, Сагаан, Батанай гэжэ зургаан хүбүүд түрэжэ, хамтадаа арбан нэгэн хүбүүд болоһон байна.

Гэрэл зураг: Сергей Ильин

Эдэнь үдэжэ үрэжэһөөр арбан нэгэн обогтон боложо, эсэгынь нэрын Хоридой байһан дээрэһээ тэдэнэй нэрэ хори буряад болоно. Нагадай һамганиинь найман хүбүү түрэбэшье, хоёройнь бага балшар наһандаа нүгшэһэн тула тэдэнэй нэрэ мэдэгдэнэгүй гэжэ Тобын Түгэлдэрэй «Хориин болон Агын буряадуудай урда сагай түүхэ» соо хэлэгдэнэ. Эдэ хоёр хүбүүд тухай ондо ондоо баримта мэдээнүүд үгтэнэ. «Эдээн сооһоо хоёр хүбүүдынь үнэржөөгүй ( үе залгаагүй) тула арбан нэгэн хүбүүд нэрлэгдэжэ ябадаг юм гэжэ Шираб-Нимбу Хубитын «Хориин арбан нэгэн эсэгын буряад зоной домог түүхэ» дотор тэмдэглэгдэнэ. «Налгай гоохон Нагадайһаа найман хүбүүн түрэбэ. Хойтол, Сонгоод гэжэ һүүлшынь хоёр хүбүүд Монгол газарта таһарба. Тиигэжэ «арбан гурбан» бэшэ, харин «арбан нэгэн эсэгын хори буряад» гэжэ нэрлүүлһэн юм гээд манай суута эрдэмтэ, ниитын ажал ябуулагша, уран зохёолшо Базар Барадин 1922 ондо зохёоһон «Буряад- монголой уг гарбалай домог» соогоо бэшэһэн байдаг.

Хори буряадууд хадаа Буряад орондо ажаһуудаг эгээл олон тоото буряад зон болоно. Монгол угсаата арадуудай үндэһэ һуури табиһан Бүртэ Шонын уг изагууртай хамта хори буряадууд Байгалай урда бэеһээ гэхэ гү, али энгэр талаһаа ерэһэн юм гэжэ тоологдодог. Тиихэдэ тэдэнэр «нохой» гэһэн уряа һүлдэтэй байгаа. Ородуудай ерэтэр лэ хори буряадууд хадаа буряадууд гэжэ нэрлэгдэжэ ябаа. Энээнэй урда тээ хори буряадууд эртэ урдын түүхэтэй угсаатан байһан юм. Энээнэй урда тээ тэдэниие хорёодууд, хориларнууд гэжэ нэрлэдэг һэн.

С. Доржиевай, В. Урбазаевай гэрэл зурагууд