МОНГОЛ БЭШЭГЭЙ “ОНСО” ШЭНЖЭНҮҮД

Гэрэл зураг: Ван Сюэлинь

Зарим мэдэхэгүй зон монгол бэшэгые уншаха бэшэхэдэ тон хүндэ хүшэр гэжэ бэшэһэн хэлэһэншье байдаг. Ямарбаа юумые хүндэ хүшэр, иимэ тиимэ гэхэдээ, ондоо нэгэ зүйлтэй харшуулан жэшэхэ хэрэгтэй гээшэ. Иихэдээ, монгол бэшэгые хүндэ хүшэр гэхэдээ юунтэй жэшэжэ хэлэнэ гээшэб гэбэл, ехэнхидээл хоёр зүйл байна. Эдэнь хадаа лата болоод кирилл үзэг болоно.

Монгол бэшэгэй бусад үзэг бэшэгһээ үнэхөөр онсолон илгарха зүйлынь дээрэһээ доошоо, зүүн талаһаа баруун тээшээ бэшэгдэдэгынь болоно. Иигэжэ бэшэдэг үзэг дэлхэйдэ тон хомор юм. Энээнһээ боложо, монгол бэшэгые компьютерта оруулха ябадал нилээд лэ хүндэ байшоо. Энэ талаар һаял нэгэ олоной хэрэглэмээр юумэн бии боложо байна.

Бэшэ “онсо” гэгдэһэн юумэниинь һайса бодожо үзэхэдэ, тиимэшье онсо бэшэ юм. Үзэг бүхэн үгэ соохи байрлалһаа боложо хэдэ хэдэн бэшэлгэтэй, үгын эхин, дунда ба адагта хубилдаг гэхэ. Гэбэшье лата, кирилл үзэгшье үгын эхин, дунда, адагта тон адли байдаг бэшэ хаям. Баһа ехэ, бага гэжэ илгардаг. Иихэдээ, лата, кирилл бэшэгэй нэгэ үзэгынь баһал хэдэ хэдэн хубилбаритай байха юм.

Баһа нэгэ “онсо” зүйлынь олон янзын уншалгатай үзэг болоно. Харин энэшье лата, кирилл бэшэгтэй байдаг юумэн. Англи хэлэнэй “u” үзэг, “ю”, “а”, “э”, “ү” гэхэ мэтэ олон янзаар уншадаг үзэг болоно. Иимэ үзэг англи хэлэнэй лата үзэгтэ тон элбэг. Иин, монгол бэшэгнай тон “онсо” гэхын аргагүй юм.

Д.Шойнжонова,
Галзууд ЖАРГАЛ