МЯХААР ХЭГДЭДЭГ ЭДЕЭН

Бүхэлеэр

Бүхэлеэр — Яһатай мяхануудые багахан болгоод шанаха. Шүлэндэнь хүдөөгэй мангир гү, али монсогор мангир хэршээд хэхэ, дабһа амтаарнь хэхэ. 35-40 минута соо болохо ёһотой. 4 хүндэ — 1 кг хониной мяхан, 1 монсогор мангир хэрэглэгдэхэ. Амтан ногоонуудта дуратай хүн, шүлэндөө элдэб ногоо хэжэ болоно.

Бууза — Хониной зөөлэн мяха илган абаад, гараараа тэбшэ соо татаад, дотор өөхэ хэрэглэлсэхэ, мангир, дабһа, элдэб амта оруулдаг амтан набшаһа ба һагшагдаһан шэниисын талха, уһа хээд, һайнаар бажуужа бэлэн болгохо. Талхыень шүлэндэ хэдэг, таһалһан талхан шэнгеэр бэлдээд, гонзогороор элдээд, тэрэнээ 2-4 см. хэршээд, хабтайлгаха, тэрээн соогоо мяхаа хээд хумиха, бууза шанадаг амһарта соо хэжэ, уһанай ууралда 18-20 минутын турша соо шанаха. Бууза хониной, гахайн, мориной, үхэрэй мяхаар хэжэ болохо.

Бууза

4-5 хүндэ — 850 г. мяхан, дотор өөхэн 220 г., 3 монсогор һонгино, дабһан, 1 томо халбага шэниисын талхан (гурил) , 130 г. уһан орохо. Талха бэлдэхэдээ – 350 г. талхан, 2-3 үндэгэ, дабһа. Хоёр үндэгэ хэбэл, 60 г. уһан хэгдэхэ, гурбан үндэгэ абабал, 20-30 г. уһан хэгдэхэ. Нэгэ буузада 20 г. талхан ба 50 г. мяхан ородог.

Дала — Далаяа 3 газар болгохо: дала, адхаал, харти. Энэ эдеэ хэхын тула эдэ гурбанаа тогоондо үйхэ, үшөө 2-3 һээр ба хабһа хэлсэхэ. Дала, һээр, хабһануудаа хүндэтэй айлшанда табиха. Адхаал, харти, һээр, хабһануудые урданай ёһоор залуу хүбүүдтэ зорюулдаг байгаа.

Можо — Можоёо сээжын мяхантай шанажа табидаг.

Ормог (орёомог) — Нарин гэдэһэ угаагаад, уушха, үрсэ, гүзээ 1,5-2 см. үргэнөөр зүһөөд, нарин гэдэһээр орёон уяха. Утань 25-30 см. байха ёһотой. 10 хүндэ – 400 гр. гүзээн, 150 г. өөхэн, 150 г. уушхан, 2 м. нарин гэдэһэн хэрэгтэй.

Төөлэй

Төөлэй — Төөлэй гээшые (хониной тархинь) тон хүндэтэй айлшанда табидаг байна. Хониной толгойн дээдэ талыень сэбэрхэнээр хуухалаад, угаагаад, дабһатай уһан соо зөөлэн болоторнь шанаха. Соходонь гурбалжан зурлаа хээд, айлшан тээшээ төөлэйнгөө хушууе харуулаад табиха. Энэнь “төөлэйн хүндэ” гээшэ. Төөлэйнгөө хажуугаар хабһануудые табиха хэрэгтэй. Төөлэйн хүндэ аймаг аймагаар илгархаа һанадаг. Ехэнхи ушартаа соходонь гурбалжан хээд, хоёр шанаадань гурба-гурбан хүндэ хэршээд орхидог.

Ууса — Ууса, нюрганай мяхантай шанаад, шүлэн соонь мангир, дабһа ба элдэб амта оруулдаг набшаһа хэхэ. Энээнээ 1-1,5 саг соо бусалган болгохо.

Хототой шуһан

Үбсүүн — Мэнгээрһээрнь үбсүүгээ амяарлаад, хуухалжа сэбэрлээд, можо хүзүүнэй мяхантай шанажа, хүндэтэй айлшанда табиха.

Хотын шуһан / Хототой шуһан / Хотоодо – Хото соо 1 л. шуһа, хахад стакан һү, 100 г. уһа, 150 г. жэжээр хэршэгдэһэн өөхэ, мангир, дабһа хээд, хотынгоо амһар суглуулжа, нариихан үзүүртэй модохоноор ормоглон хадхажа тэртэдээд, дотор өөхөөр модыень бүтүүлээд, нарин гэдэһээр орёон уяха. Хототой шуһаяа бусалжа байһан дабһатай уһанда шанаха. Болоһон үгыень хотын эбхэлеэ доогуур үзүүртэй юумээр хадхажа үзэхэ. Хототой шуһаяа хониной эльгэ, бөөрэ, зүрхэн, ормог, хошхоног гэхэ мэтын зүйлнүүдтэй шанажа, столдо табидаг.

Хототой шуһан. Орёомог, хошхоног

Хошхоногой ормог – Гүзээ үрсын мяхан хоёрые наряар зүһөөд, хошхоногто урбуулан хэхэ. 6 хүндэ – хошхоног 180 г., 150 г. өөхэн, 150 г. гүзээн, үрсэ.

Шараһан уушхан – Уушха тэбхэрхэнүүдээр 4-5 мм. үргэнтэйгөөр хэршээд, дабһалаад, мангирлаад, нэгэ жаа талха (гурил) үбэнүүлээд, чесногтойгоор шараха. 3 хүндэ – 300 г. уушхан, 50 г. тоһон, 10 г. талхан, 2 монсогор һонгино,

2 чеснок, дабһан хэрэгтэй.

Шарбин – Энэмнай үнөөхил бууза, илгаань – хабтайлгаад, тоһон соо шаража болгодог.

Эреэлжэ – Эреэлжэ хэхэдээ, хониной эльгэ гараар татажа, дотор өөхэ хэлсээд, мангир, дабһа, чеснок нэмээд, бүдүүн гэдэһэндэ шудхаад, дабһатай уһанда 1 саг соо шанаха.

Мяхан

Хуушуур

Үбэлэй эхеэр айл бүхэндэ үүсэ хэлгэн болодог. Шадалтай баян зон мяхаяа бүхэлеэр шанажа эдидэг, дунда ба доодо шадалтан ехэнхидээ мяхаяа жэжэхэнээр хэршээд, шүлэ гаргадаг. Шүлэндөө орооһошье холижо уудаг зон байха, орооһонойнгоо үлтиртэр бусалгаха.

Үүсэ хээд байхадаа, малайнгаа зүрхэн, эльгэн, бөөрэ, хошхоног дүрбэнһөө бэшэ гэдэһэ доторынь һайнаар угаадаг, гүзээн соонь хэжэ хүргэдэг. Тэрэнь хирмаса гэжэ нэрэтэй юм. (хирмаса оруулаад, тэбшэ соо хэршээд, мяхантай холижо, шүлэндөө үйдэг).

Үүсэлһэн малайнгаа уураг тархиие гаргаад, зөөлэн мяхантай холижо жэжэхэнээр татаад, тэрээндээ мангир, дабһа хээд, нарин гэдэһэн соонь уяад, 20-30–40 см. утатайгаар тус тустань хүргэжэрхёод, хэрэгтэй сагтаа нэгэ нэгээр оруулжа шанадаг юм.

Ууса

Хониной һархинсагые һайса угаагаад , забһартань жэжэхэнээр татаһан мяха хэжэ, амһарынь бүтүүлэн модоор шэбхэдээд шанаха.

Һугабша – хониной эльгэ сог дээрэ табижа болгон татаад, һэмжэн соо өөхэн орёожо, шородо хадхаад, тэрэнээ гал дээрэ барижа шарадаг.

Дамбар – тарбаганай мяхан.

Борсо – Мяхаяа гутахагүйн тула хатаажа болохо. Мяхаяа дабһатай халуун уһан соо хээд гү, али талха түрхеэд үлгэдэг. Иигэжэ үбэлэй хүйтэндэ үлгэгдэһэн мяхан шүүһэеэ бэедээ барижа хүрөөд, хабар тээшэ тэрэл шүүһэтэеэ хатадаг байха юм.

Урданай зон малайнгаа мяха сабшажа, хайша хэрэгээр бутаруулжа байгаагүй, гуримтайгаар үе үеэрнь hалгаажа, шанаха шанахаар тааруулжа эбдэдэг байhан. Энээниие зүб мүрөөр эбдэхэ

Шагайта, хабһанууд

Хониной түрүү – тархи (төөлэй), шуhан.

Баруун сээжэ (хониной сээжэ талын мяхан): дала, адхаал, харти, хабhанууд: үндэр хабhан.

Зүүн сээжэ (ха): дала, адхаал, харти, хабhанууд: үндэр хабhан, хүбөө хабhан, үншэн хабhан.

Баруун гуя: hүүжэ, можо, шагайта.

Зүүн гуя: hүүжэ, можо, шагайта, амаргал хүзүүн, нюрган, ууса, hүүл, үбсүүн ханшартаяа.

Жүлдэ: уушхан, зүрхэн, бөөрэ, эльгэн үрсэтэеэ, hэмжэ.

Мэнгээрhэн хоолой, улаан хоолой, гүзээн, тэрхэнсэй, hархинсаг, хото, хотирхой, ташаргай.

Хониной дотороор юу хэдэг бэ?

Хотиргойн шуһан

Шанаһан шуһан – шуhандаа бага уhа нэмээд, дабhа, мангир хэжэ, хотодоо шуhаяа шудхажа, хотынгоо амhар шэбхэ модоор барюулаад, hэмжээр орёогоод, hүүлээрнь нарин гэдэhээр таhа орёохо.

Хошхоног – үрсэ, тэрхэнсэй, хотиргой эдэ гурбые урбуулха.

Эреэлжэ – эльгэ, өөхэ холижо, зааханаар хэршэхэ, тиигээд мангир, дабhа хээд, бүдүүн гэдэhэндэ шудхаха.

Ормог (орёомог) – гүзээн, ташаргай, уушха, ханшар нарииханаар зүhөөд, нарин гэдэhээр орёохо.

Хониной дотор, гэдэhэнhээ ганса шабааhанhаа бэшэ юумэн хаягдадаггүй юм.

Багшанарай суглуулбариһаа