БЭЕЫНГЭЭ ЭЛҮҮРЫЕ ЯАЖА ХИМГАДАН
САХИДАГ БАЙҺАН ТУХАЙНЬ

1. Анхан сагта бурхан шажанай һайн дэлгэрээдүй, эм домойшье шанарые һайтар һуралсаагүй, лама багшанарай үсөөхэн сагта арад амитанда үбшэн тахал бага байгаад, ганса нэгэн үйлэ үрын үбшэнэй хүрэхэдэнь, энэ тэрэ үбһэнэй үндэһэ малтажэ эдихэ, бусалгажа ууха, зарим ангай, загаһанай мяха эдихэ, яһыень бусалгажа ууха гэхэ зэргээр зарим золтойнь эдэгэжэ, заримануудынь һүжэрһөөр үхэдэг байһан юм.

2. Хэрбээ яһанда бэртэлгэ болоболнь, баряаша уладые бэдэрэн асаржа барюулдаг, харин тэдэнэй үгы һаань, 7 үрхэтэ айлһаа дом хуряаха гэжэ, тэдэ айлнуудые хэһэжэ, баруун үүдээр шагаажа, гэртэнь оронгүй, би дом хуряанам гэжэ соносхоходонь, тэрэ айл нэгэ эдеэнэй дээжэ үгэдэг байгаа. Тэрэ мэтые 7 айлһаа эрижэ абаашаад, хамтаруулан шанажа, эдихэ ба ууха, мүн гагнууриин талада гэжэ зэд үрэжэ, үрэбдэһыень хара сайда холижо ууха, зарим үбһэнэй үндэһэ малтажа эдихэ тэригүүтэнээр аргалһаар, үни хэбтэжэ, эдэгэдэг байһан юм.

3. Зарим сагта будаа ба элдэб нин хэжэг тахалнууд (чума и оспа) дэлгэржэ, эм олоһонуудынь туһалагдажа, олонхи залуушуул болон нялха уладууд ехэбшэлэн үхэдэг — иимэ гасалантай байдаг һэн.

4. Тиин байтар, тэдэ ехэ дээдэ эзэн император нэгэдүгээр Александр хаан арад амитаниие анхаран үршөөжэ, тэдэниие элдэб будаа ба эшэргэнэ, нин халуун тахалнуудһаа аршалхын тулада 1808 ондо Хориин мэдэлэй зон сооһоо 19 ухаатай ба шадалтай нюурнуудые һунгуулан, тэдэниие ород эмшэ лекарьнүүдэй һургуулида абажа, абаралта үхэр сэсэг тарихын тула һургаад, тэдэндэ сангһаа салин үгэжэ, тэдэнэй алба повинность болон элдэб ээлжээнүүдые хүнгэлжэ, зон доторһоо моридые унажа, һаадгүй ябахын улаагай захиралтануудые хайрлан, зондо ябуулжа, абаралта үхэр сэсэгые шамдуулан тарюулһан дээрэһээнь урдань болодог будаа, тахал зогсожо, арад зон тэрээнһээ айхаяа болижо, тэдэ сэсэг таригшадынь «абаралтэ үхэр сэсэгүүдэй ученик» гэжэ нэрлэгдэдэг болоһон бэлэй.

4. Урдань болодог нин хэжэг, халуун тахалнууд хадаа бурхан шажан дэлгэрээд, эм номой зүйлнүүдэй үлэмжэ мэдээжэ болоходонь, эмшэ ламанар элдэб зүйлэй эмээр туһалжа аргалдаг болоод, тэдэ тахал үбшэнүүдһээ сохом аршалагдаха болоһон байнабди.

6. Тэрэ хоорондо алибаа хүнүүд үйлэ үрын мүрөөр үбшэндэ дайрагдабашье һаа, ламанар эм номоор элдэб арга бүтээжэ аргалдаг ба заяанай эрхээр үхэхэһөө бэшэ, амитадые тэрэ үбшэнһөө үнэхөөр аргалдаг болоһон байна.

7. Мүн хүн зондо үбшэнэй хүрэхэдэ, нютаг бүридэ газарай халуун ба хүйтэн, мүн гашуун аршаанууд нээгдэжэ, тэдэндэ ошожо ууха, бэеэ дулаасуулха зэргын аргануудые хэрэглэн, махабадаа химгадахые улам бүри һураһан байна.

8. Эдэ бүгэдын ашаар арад зон бэе махабадаа аршалдаг болоходоо, Хориин зон үнэржэжэ, жаргалтай һуудаг болонхой.