ОЧИРОЙ БАДМА

Хориин дүүмэ Эрхүүгэй губернаторта, Шэтын губернаторта 300 толгой сар ойрын сагта Шэтэ хото тушаагыт гэһэн найдабаритай эрилтэ хүлеэбэ. Энэ эрилтые би дүтэ хадаа дүүргүүжэб гэжэ Зүүн Хуасайн гулваа Очирой Бадма даажа абаад, богонихон болзор соо 400 сар тушаажархёод, Шэтын губернаторта орожо, Эрхүүгэй губернаторай найдабари дүүргээб гэжэ мэдүүлбэ. Губернатор баярлажа:

– Һайн! Ехэ хэрэг бүтээбэт. Юумэ бүтээсэтэй хүн байнат. Би мартахагүйб, – гэһэн байгаа.

Хориин тайшаа Жэгжэдэй Тарба гаргагдажа, шэнэ тайшаа һунгаха болзортой уряал абаһан Бадма Очиров Доодо Анаа мордохынгоо урда Шэтын губернаторта ошожо, һониноо дуулгаба. Губернатор ханамжатай шагнаһанай һүүлдэ: “Хэрэг бүтээхэ бэрхэ хүниие тайшаагаар һунгагты Зүүн зүгтэмнай сагай байдал шанга байна, би амжалта хүсэнэб”, – гээд, гарыень барижа, мордохуулба.

Хориин гулваанарай тайшаагаа һунгаха болзорто үдэр ерэбэ. Галзуудай гулваае тайшаа болгон һунгаха гэһэн һанамжые олонхинь һайшаанхай. Галзуудай гулваашье һунгагдаха байхаб гэжэ найданхай доохонуур шарууһа бэлдэжэ эхилэнхэй байба. Үдын урдахана хонхотой, дугаагтай паар морин улаатай һэлмэ зүүһэн сэрэгэй хүн яб-таб орожо ерээд, суглаа хүтэлэгшэ түрүүлэгшын гарта үдэтэй бэшэг барюулжа, сэрэгэй гуримаар ёһолоод, гар табижа бусааһан хооһон дугты абажа, халааһандаа хээд гаража ябашаба.

Энэ бэшэг бултанай һонирхол татаба. Задалжа уншаба: «Хориин арбан нэгэн эсэгын гулваанар. Дээдэ изагуурта Таанадые тайшаагай һунгалтаар амаршалнаб. Эзэн хаанай хуулида бэеэ үгэнги, үнэн сэхэ, хэрэг бүтээсэтэй хүниие ахалагша тайшаа болгожо һунгахые хүсэнэб. Зүүн Хуасайн гулваа Очирой Бадмые бэрхэ гулваа, хэрэг бүтээхэ хүн гэжэ һанагшаб. Өөһэдөөл мэ-дэнэ бэзэт. Амжалта хүсэнэб», – гэһэн Шэтын губернаторай гараа моторлоһон аржагар тамгатай бэшэг байба.

Гулваанарай һанал эрид хубилжа, Очирой Бадмые нэгэн дуугаар Хориин дүүмын тайшаагаар һунгажархиба. Шэнээр һунгагдаһан залуу тайшаае галзуудай гулваа амаршалаад, бүхы гулваанартай хамта урижа сайлуулба. Һаналаа хубаалдажа, үнэн зүрхэнһөө үгэ андалдаһандал зохид хөөрэлдөөн боложо, шэнэ тайшаагай хэлэһэн һанамжа, зорилго бултанда һайшаагдаһан байгаа. Бултадаа туһалхаар бэлэн байһанаа мэдүүлбэ.

Шэнэ тайшаа зондоо үгэеэ дуулгажа, түрүүшын тайшаанарай олон жэлэй хугасаа соо хэһэн алдуунуудые заһажа, шухала хэрэгүүдые бүтээн, зондоо хүндэтэй 17 жэл соо тайшаагай тушаалда хүдэлхэ зуураа олон амжалтынгаа дунда худалдаа наймаанай байдал онсо һайжаруулһан, хүршэ гүрэнүүдээр холбоо барисаа үргэдхөө. Буряад арадай дуратай ногоон сай, хубсалха хүхэ даа-лимба, хургы торгон элбэг болобо.

Дасан болон олоной һуудал газар нютагуудта наймаашадай магазинууд нээгдэбэ. Арад зон гэр дээрээ дуратай сагтаа мал, малайнгаа шэмэ, түүхэй эдлэлээ худалдаха дүүрэн аргатай боложо, ябуул наймаашадые аргадаха, мэхэлүүлхэеэ болёо. Нютаг бүхэниие Шэтын болон Петровско заводой томо то-мо хүпеэсүүдтэ хубаажа үгөөд, хэн хэнэйнгээ тала хаража, холбоо һайтай бай-хые хүсэбэ.

Шажан мүргэлэйшье хэрэг гуримтай боложо, мүрөө олобо. Зондоо хүндэтэй Очирой Бадмада “Хүндэтэ тайшаа” гэһэн нэрэ зэргэ олгогдобо. Хүбүүниинь Бадмын Цэдэб эсэгынгээ һуурида һунгагдажа, 15 жэл соо эсэгынгээ эхилһэн һайн хэрэгүүдые үргэлжэлүүлээ. Иигэжэ эсэгэ хүбүүн хоёрой 32 жэл соо ашатай туһатай алба хэһые арад зон зүрхэндөө хадагалжа, түүхэдээ оруулжа мүнхэлһэн байдаг.


Цогто НОМТОЕВ,
Буряадай арадай уран зохёолшо


<< гэдэргээ гаршаг саашаа >>