Хэшээлэй темэ: Ц.-Ж. Сампилов “ Талын дуран” гэһэн уран зураг

    Хэшээлэй зорилго: Бэлигтэ уран зурааша Ц.-Ж. Сампиловай “ Талын дуран” гэжэ суута зурагаарнь зохёохы ажалай (найруулга бэшэлгын) бэлэдхэл эмхидхэхэ;

    Хэдэн ондоо литературна материал сооһоо хэрэгтэйень шэлүүлжэ һургаха; Урдаа табиһан зорилгоёо хараалан, түсэбэй ёһоор ажалаа эмхидхэхэ;

    Байгаали хүн хоёрой хоорондохи харилсаа ойлгуулһан мэдэрэл гүнзэгырүүлхэ, һурагшадай аман ба бэшэмэл хэлэлгэ хүгжөөхэ.

    Хэшээлэй түхэл: Шэнжэлгын

    Хэшээлэй хэрэгсэлнүүд: «Буряад хэлэн» гэһэн электронно ном, таблица, һануулганууд.

    I. Оролто үгэ. Хөөрөөнэй түсэб.

    1. Уран зохёол, зураг, хүгжэм – искусствын янзанууд.

    2. Ц.-Ж. Сампиловай зохёохы зам (хуряангы хөөрөөн).

    3. “Гол горхоной, ой модоной хэлэ ойлгоогүй һаа, һайн зураг зуража шадахагүйш” Левитан.

    4. “ Талын дуран” зураг – дуран тухай туужа.

 

    II. Гол хуби. Ц.-Ж. Сампилов “ Талын дуран” (электронно номһоо хэрэглэхэ материал, таблица).

    Уран зураг.

    Ц.-Ж. Сампилов “ Талын дуран”

    · Уран зурааша Сампилов буряадай тала нютагай зунай байгаали зураглахадаа, ямар үнгэ будагуудые хэрэглэнэб, юундэ?

    · Зурагай байгуулга (композици) анхарагты. Түрүүшээр юун харагданаб, хэд хабааданаб, ямар үйлэ хэрэг хэгдэнэб?

    · Зурагай гол геройнууд ямар шэнжэтэй, ямар түхэлтэй, ямар моритой ябанаб?

    · Уран зурагай гол бодол элирүүлэгты.

    · Энэ зураг танай досоо ямар мэдэрэл түрүүлнэб?

    2. Эдэ асуудалнуудые элирүүлхэдээ, һурагшад электронно номоор хүдэлнэ, найруулгадаа хэрэглэхэ материалаа бүридхэхэ.

 

 

    3. Электронно ном сооһоо абаһан мэдэсэеэ бүридхэн, холбоо текст зохёохо. “ Талын дуран” гэһэн зураг уншалга.

    · “Талын дуран” гэһэн зурагай гол бодол юун болоноб?

    · Зурагай сюжет дамжуулагты.

    · Зурагай байгуулга анхарагты, өөрын үгөөр хөөрэгты.

    · Зурагай стиль тухай юун гэжэ хэлэхээр бэ? (һануулга анхаран хараха).

 

    1. Ямар нэгэн хэрэгтэй үзэгдэл шэлэн һунгажа, зохёолойнгоо гол бодол гү, али шэглэл болгон харуулһые темэ гэдэг.

    2. Зохёол соогоо харуулха гол шэглэлынь, бусадта ойлгуулха эгээ шухала зүйлынь зохёолой бодол (идей) болоно.

    3. Зохёолой хубинуудые орёо бэрхээр тааруулгые байгуулга (композици) гэнэ.

    4. Зохёолойнгоо геройнуудта зан абари, сэдьхэл бодол харуулһан үйлын һубарил сюжет болоно.

    5. Зохёолой хэлэнэй, уран аргануудай онсо өөрэ зүйлнүүдынь стильдэ хабаатай. Стиль дотор зохёолшын бусадһаа илгарма ухаан бодолынь, абари зангынь, хэлэнэйнь уран нугалбари харагдана.

 

    Уран зохёолшо, сэрэгшэ, багша Цокто Номтоев “Зонойл хүн бэлэй” гэһэн статья соогоо иигэжэ бэшэһэн байдаг “... Уран зохёол уран зураг хоёр анхан сагһаа нэгэ үедэ түрэн мандажа, эхир шэнги хамта хүгжөө. Орон нютагаа, буряад арадаа, соёл хүгжэлтөө хамтынгаа бүтээлнүүдээр шэмэглэн, али бүхы талаһаань харуулан магтажа шадаа”.

    Юундэ гоё һайхан шэрэ будагтай, гүнзэгы удхатай зураг хаража байхадаа, уянгата дуу шагнаһан шэнги болодогбибди? Зурагай удха дээрэ бодомжолон һуухадамнай, юундэ гэнтэ уран шүлэгэй мүрнүүд эжэлүүдгүй һанагдадаг бэ? Эдэ асуудалнуудта харюу болгон Эрдэни Бальжинимаевай “Зураг хайшан гэжэ “дуугарааб”?” гэһэн статьяһаа хэһэг дурадхаха. (Ч. Цыдендамбаевай “Уулзалга” рассказһаа абтаһан монолог Ц.-Ж. Сампиловай “Талын дуран” гэһэн зураг “дуугаруулжа” үгэбэ).

 

    ҮI. Гэрэй даабари: Найруулга бэшэхэ (темэ шэлэхэ).

    1. Темэ “Ц.-Ж. Сампилов “Талын дуран” зураг”

    2. Темэ “Ая гангата таламни” (Ц.-Ж. Сампиловай “Талын дуран” зурагтай танилсаад...)

    3. Темэ “Талын дуран” уран зураашын, уран зохёолшын хүсөөр. (Ц.-Ж. Сампилов “Талын дуран”).

 

    Д.-Н. Доржиев, Ц.-Х. Санжимытыпова “Буряад хэлэн”, 8-9 кл. (Упражнени 32).

    “Буряад хэлэн” электронно ном

гаршаг