а) Эгээл энэ үедэ Хулгана абгайн харанхы сэдьхэл газар дэлхэйн эгээл һохор һара уур сухалаар эһэшоод, гомдол голхоролой хорото дүлөөр хүжэлшоод лэ байба.

б) …Туваан хамбада мүргэһэн зон гэр гэртээ тарабад. Агын дасангай аха заха ламанар ехэ дасан соо сугларанхай, мүргэлһөө ороһон мүнгэ тооложо байгаад һэн.

в) Тиигээдшье, Радна хадаа коммунынгаа ажал хүдэлмэридэ хойшоо харалтагүй, шууд сэхээр оролдожо ябадаг байба. Гансал гасалантай юумэн гэхэдэ, Раднын һамган коммунада ороһон сагһаа хойшо үдэр бүри гэмэржэ, химэлжэ байдаг.

г) — Юу хэлэнэ гээшэбта? Хайрлыт даа, Һорнии ахай! Арбан зургаан жэлдэ үнэн сэхээр танай хони адуулааб, үбдөөб, үтэлөөб гэжэ нэгэшье үдэр һаатаагүйб.

а) Ямаршье найдабаригүй, мүр ганса болошоһон … дэмы морёо баалажа, тунга саһан соогуур хатаргажал ябана. Тиигэжэ ябатараа, гэнтэ моринойнь таха янгираад, сар-сар гэжэ елүүр дээрэ орошобо. Ажаглан харан гэхэдэнь, нэгэ нарин голой һаба дээрэ ороһон хэбэртэй байба.

б) Дүшэн табан оной һүүлээр … сэрэгэй албанһаа табигдажа ерээ һэн. Дангигар байра байдалаа, набтар шара һамгаяа, үри хүүгэдээ орхижо, дүрбэн жэлэй урда сэрэгэй албанда мордоо агша бэлэй. Теэд мүнөө урдаһаань угтажа гараха хүншье үгы, һүүлээ шарбаха нохойшье үгы, гэрэйнь сонхонуудта модо барижа хадагдаһан байгаа һэн.

в) Аюул, баяраар дүүрэн үйлэ хубияа нэгэнтэ бэшэ хубаалдаһан хоёр хүлтэй эзэниинь ябашоо. Хайшаа ябашооб?... Урдань тала руу ябахадаа, нэгэ хэды хоноод лэ гэртээ ерэгшэ бэлэй.

г) Уданшьегүй эндэ тэндээ халааһатай, анганги муухан оодон хүхэ тэрлигтэй, багжагар һайхан бэетэй, хори тухай наһанай хурса сагаан хүбүүнэй орожо ерэхэдэ, Галша Дари хоёр энеэбхилэлдэн, халуутай урин шарайгаар харана…

 

а) Сагаалганда зорюулһан үреэлнүүдые (5) зохёогты.

б) Доро үгтэһэн зохёолнууд ямар авторта хабаатайб, тэрэниие үзэгөөр тэмдэглэгты.

 

в) Буряадай уран зохёолшодой холбоон хэды ондо бии болооб?

г) Ц. Дон хэзээ түрөөб? Уран зохёолшын бодото нэрэнь хэн бэ?

д) “Талын басаган” гэһэн мүнөө үеын зүжэгэй автор-драматургые нэрлэгты.

е) Буряад хэлэн дээрэ хэблэгдэдэг ямар журналнуудые мэдэхэбта?

 

3. Доро үгтэһэн зохёолой жанр элирүүлэгты. Харюугаа баталагты.

 

Зулгы һайхан

Зунай нэгэ үдэр һэн,

Ажалша бүхэриг амитадай

Амарха сүлөөгүй саг һэн.

Эреэн торгон хубсаһатай

Эрбээхэй

Энээхэн үедэ ехэл хабатай,

Эльгэ дүүрэн миһэрэнхэй,

Урин хонгор агаарта

Умбан аяшархан таашаагаад,

Магнал арюун сэсэгүүдэй

Хангал үнэрые һайшаагаад,

Зохид гоё бэеымни эндэ

Зон хараг гэһэндэл,

Элдэбээр годирһоор бэтирһээр,

Эрбэгэнэн байжа ниидэһээр

Зүгын хажууда, сэсэг дээрэ,

Зэргэлжэ һууба.

Байха бэеэ зайласагаан,

Бахархан байжа дуугарба:

— Баарһан, шамайе харахадаа,

Баһал зүрхэм үбдэнэ даа.

Ай даа, бүхэли зундаа

Яахадаа

Ажал хэжэ тулинаш даа?

Хара мүрөө хараад лэ,

Хамар дороо гүнгэнөөд лэ,

Ямар тоһоёо суглуулдаг юм,

Яажа залхуурдаг үгы юм.

Зүдэршөөш,

Зүһэшни оройдоо харлашоо.

Харин намайе ши

Харадаг һайш һайса!

Хэды сэмсэгэр арюунбиб,

Хэды хүнгэхэн сарюунбиб! Һа- һа — һа…

 

Саанаһаа һэбхи ябадалтай

Санхаруу хооһон амитантай

Хөөрэлдэхэшье дурагүй

Хүдэлмэришэ Зүгы

Орой намар болотор

Ой тайгаар ниидэбэ,

Олон торхо тоһо

Үбэлдөө эдихээ бэлдэбэ.

Энэ үедэ баһа

Эрбээхэйе хараба.

Хүхюун аляа аашань

Хүйтэнэй эхеэр болинхой,

Хатан сарюун бэень

Хатажа борсо болонхой,

Һайхан арюун хубсаһанһаань

Һанги набта үлэнхэй,

Үглөө мүнөө

Үхэлөө, эсэсээ хүлеэнхэй

Үзэлэй юумэ ябахадань:

— Ажал хэнгүй эрбэгэнэхэш

Эгээл энэл даа! — гэжэ

Эрбээхэйдэ Зүгы хэлэбэ.

 

 

Саһаханууд самнана дээгүүрнай,

Сагаан абаахайнууд хаа хаагуурнай.

Сасажархиһан субад соогуур