I. Элдин тэнюун Эгэтэ нютагһаа гарбалтай Эхэ Буряад орон соогуураа суурхаһан эрдэмтэдшье, уран зохёолшодшье, багшанаршье, эмшэдшье олон даа. Зүүнэй нүхөөршье шагаабал, зүг бүхэндэ харагдахал даа. Уран зохёолшодые, поэдүүдые нэрлэбэл: Шираб Нимбуев, Намжил Нимбуев, Ким Цыденов, Мархуу Цыренов, Даши-Нима Халхаров, Бата Цэрэндэлэгэй...

Би мүнөө мэдээжэ поэт, журналист, шатаршан Бата Цыдыпович Цэрэндэлэгэй тухай хөөрэхэ хүсэлтэйб.

Бата Цыдыпович 1936 оной мартын 18-да Яруунын аймагай Эгэтэ нютагта түрэһэн. Эгэтын эхин һургуулида, Хархын дунда һургуулида, удаань аха классуудта Улаан-Үдын 18-дахи буряад дунда һургуулида (мүнөө 1-дэхи лицей-интернат) һуража, тэрэнээ 1955 ондо дүүргээ. Буряадай багшанарай дээдэ һургуулида һуража байха үедөө шүлэгүүдые бэшэжэ эхилээ.

1960 ондо дээдэ һургуулияа дүүргэжэ, Яруунынгаа аймаг эльгээгдэжэ, Эгэтын-Адагай дунда һургуулида нэгэ жэл багшалаад, 1961 онһоо Мужыхада шэнээр нээгдэһэн интернат һургуулиин директорээр томилогдоо. 1965-1968 онуудта Мужыхын дунда һургуулиин директорээр хүдэлмэрилһэн юм.

Удаань КПСС-эй Яруунын РК-гай секретаряар ажаллаа. Тиигээд Новосибирскын партийна дээдэ һургуулида хоёр жэлдэ һураад, Улаан-Үдын хүдөөгэй аймагай Соведэй гүйсэдкомой түрүүлэгшын орлогшоор, КПСС-эй обкомой инструктораар, «Знание» бүлгэмэй түрүүлэгшын орлогшоор, «Буряад Үнэн» сэтгүүлэй таһагые даагшаар, харюусалгата секретаряар, Ивалгын газетын редактораар хүдэлмэрилһэн гээшэ.

II. Бата Цыдыпович һургуулида һуража ябахаһаа шүлэг бэшэдэг байһан юм. Буряадай багшанарай дээдэ һургуулида бэлигынь бүри хүгжэжэ, Бавасан Абидуевай нэрэмжэтэ уран зохёолой нэгэдэлэй хүдэлмэридэ эдэбхитэйгээр хабаададаг, «Залуу наһан» гэжэ гар бэшэмэл журналда шүлэгүүдээ толилуулдаг байгаа.

Тэрэ түрэлхиин онсо бэлигтэй хүн байһан тула ажалайнгаа хажуугаар сүлөөтэй сагаа уран зохёолдо, поэзидэ зорюулдаг бэлэй. Тус шуналынь наһанайнь тон шухала хэрэг болоошьегүй һаа, сэдьхэлынь, һэшхэлынь боложо шадаа ха юм.

Поэдэй «Уянга» гэжэ ном 1967 ондо Буряадай номой хэблэлээр хэблэгдэхэдээ, хүрэһөөр лэ үргэн олон уншагшадай анхарал татажа, залуу поэдэй онсо өөрсэ оюун бэлигые гэршэлээ һэн. Зохёохы ажалайнгаа түрүүшын шатада зорюулан, уран хурсаар, удха түгэлдэрөөр бэшэһэн «Хүбүүндэ», «Хүнэй нэрэ тухай», «Янжима», «Даншье эсэгэдээ адлиб», «Ямаахан», «Хандагай» гэхэ мэтын шүлэгүүдынь энэ номдонь тусхай бүлэг болгон оруулагданхай. Багша хүн хадаа үхибүүдэй абари зан, аяг аашые тон һайнаар мэдэдэг байһан, тиимэһээ тэрэ эдир үетэнэй һонирхомо, тэдэнэй дура сэдьхэл татама шүлэгүүдые зохёожо шадана ха юм. Жэшээ болгон, «Хүбүүндэ», «Ямаахан» гэһэн шүлэгүүдыень дурадхая:

III. Бата Цыдыповичэй үшөө нэгэ бэлиг бүри һургуулида һуража ябахаһаань элирһэн, хүгжэһэн юм. Эдир шатаршадай элдэб шатын мүрысөөнүүдтэ хабаадажа, шангай һууринуудые нэгэнтэ бэшэ эзэлдэг байһыень бүлынь архивта хадагалаатай тоо томшогүй олон грамотанууд гэршэлнэ. Бата Цэрэндэлэгэй нэгэдэхи разрядай шатаршан байгаа. Шатарайнгаа мэргэн шадабариие улам саашань мүлижэ, ядахын сагта мастерта кандидат болоогүйнь үнөөхил сүлөө забдаар хомордодог байһанһаань шалтагтай бэзэ даа. Гэхэ зуура гуурһанайнгаа бэхые огтошье хатаажархёогүй, шүлэгүүдээ һэмээхэн бэшэжэл ябадаг байгаа.

IҮ. Һүүлэй жэлнүүдтэ «Буряад Үнэн» газетэдэ поэдэй философско, уянгата шүлэгүүд хэблэгдээ юм. Илангаяа тэрэнэй гражданска лирикэ хүгжөө. Түрэл арадайнгаа хуби заяантай нягта холбоотой домог түүхэнүүдһээ һабагшалан, уран бэлигээ үргэдхэхын хажуугаар Буряадай поэзидэ онсо нэмэри оруулаа гэхэдэ, алдуу болохогүй гэжэ һанамаар.

Бата Цэрэндэлэгэй оршуулгашье хэдэг байгаа. 90-ээд онуудаар «Рудакиһаа» ба «Ибн синһээ» гэһэн шүлэгүүдые ородһоо буряад хэлэн дээрэ оршуулһан байна.

Ү. «Баатарай алдуу» гэһэн домоглон бэшэһэн поэмэһээнь хэдэн бадаг харуулая:

Уншахада, ульгам бадагуудынь түрэл нютагайнь байгаалитай, энгэртэнь ажаһууһан арад зоной хуби заяантай нягта холбоотой байдаг.

Үгышье һаа:

Эдэ бадагууд уншагшын анхаралые татангүй байха аргагүйл даа.

Шүлэгшын амиды мэндэ ябахадань, зохёолнуудайнь ном боложо гараагүйнь харамтай. Бүри шаналмаар юумэн гэхэдэ, эрхим бүтээлнүүдынь мүнөөшье болотор түрэлхи хэлэн дээрээ тусгаар согсолбори болгогдожо хэблэгдээгүй байһаар. Һүүлшын шүлэгүүд соонь эдир наһанай уянга үгы, олонхинь гунигта бодолоор халинги.

Мүнөө Бато Цыдыпович мэндэ ябабал, үри хүүгэдээ, аша зээнэрээ тойруулжа һуугаад, үбгэн абын үльгэр хөөрэхэ байгаа. Үгышье һаа үетэн нүхэдөө суглуулаад, шэнэ шүлэгүүдээ уншаха һэн. Магад, оролдожо, олон номуудаа гаргуулха байгаа.

Иимэл хүн ябаһан юм даа манай багша, поэт, журналист Бата Цыдыпович Цэрэндэлэгэй.