Дуунайм аялга
— дуранайм эхин
(Гэрэлма Цыдыповагай зохёохы замаар)
Урдаа хотогор талатай,
Хойто хоймортоо
Баян хаанаа хүндэлдэг
Халюурма һайхан дайдынгаа
Хүрьһэндэ хүлөө шоройдон,
Аршаан булагта горходһоо
Ундалжа, дээшээ ургаһан
Үбгэд хүгшэдэй түүхэ
Шагнажа, өөдөө үндыһэн
Түрэһэн нютагаа «Үлзы һайхан Улхасаам» гэһэн дуугаараа
суурхуулһан
Гэрэлма Цыдыпова тухай хөөрэхэ хүсэлэнтэйб. Ая гангын аятай хангал,
түрэл нютагай тунгалаг сэбэр агаар, борохон булжамуурай жэргээн ямар
гоёб даа! Түрэһэн тоонто нютаг хүн бүхэнэй зүрхэ сэдьхэлдэ тон дүтөөр
һанагдана. Тиимэһээ өөрынь бэшэһэн шүлэг танай анхаралда дурадханам.
Минии түрэһэн нютаг.
Арбаад жэлэй саана
Улхасаа нютагта түрөө һэм.
Уужамхан энэ нютагтаа
Хүл дээрээ гараа һэм.
Улхасааһаа һайхан нютаг
Үе наһандаа харахагүйб.
Улхасаа гэһэн нютагаа
Наһаараашье мартахагүйб.
Энээхэн шүлэгэй мүрнүүдээр Гэрэлма Цыдыпова манай
һургуулида,
6-дахи класста һуража байхадаа, уран гуурһаяа туршажа захалһан юм.
Һургуулиин шаби ябахаһаа эхилээд, буряад хэлэндээ тон дуратай һэн.
Шүлэг зохёохо үедөө харахада, аали намдуу бодолгото болон һуудаг
байгаа. Багаһаа хойшо уран зохёол һонирхожо уншадаг, шүлэг зохёодог,
кружогто ехэ эдэбхитэйгээр хабаададаг, уран гоёор шүлэг уншадаг, ехэ
нягта, хайша хэрэг сагаа гээжэ ябахагүй басаган бэлэй. Тиимэһээл
ажабайдалдаа ехэ наринаар хандажа, үетэн нүхэдтөө, дүүнэртээ иимэ
мүрнүүдые зорюулна.
Наһан гээшэ тиимэ хүнгэн бэшэ,
Наадажа, зугаалжа ходо ябаха хэрэггүй
Наһан гээшэ тиимэш хүнгэн бэшэ,
Налайжа, залхууржа ябажа болохогүй.
Гэрэлма болоһон буряад хэлэнэй ба литературын
олимпиадануудта оло
дахин хабаадаа. 1996 ондо һурагшадай дунда үнгэргэгдэһэн олимпиадын
«Уран үгын долгин дээрэ» гэһэн конкурсдо илаһан юм. Түрүүшын
бүтээлнүүдынь «Хараасгай» сэтгүүлдэ, аймагай «Ярууна» сониндо
толилогдонхой. Шүлэгүүд соонь бугын дуугаар сууряатаһан баян хонгор
Улхасаам зураглагдана, инаг дуранай халуун мэдэрэл тухай хэлэгдэнэ:
Дуулажал ябахаб, дуунай байхада
Дурлажал ябахаб, дуранай бии хада.
Хүдэлжэл ябахаб, шадалай байхада
Ябажал ябахаб, наһанай ходортор.
Тиихэдэ энэ болоторнь эрхэлүүлэн ямбалһан эжыдээ зорюулжа
«Эжы» гэжэ шүлэг бэшээ:
Эжыдээ
Зулгы урихан зантай,
Замайм байдалда үнэтэй,
Залуу наһандам туһатай,
Зугаалжал һуугыт, эжымнай!
Булагай уһандал тунгалаг сэбэрхэн,
Бадмахан сэсэгтэл зөөлэн урихан,
Энэ болотор эрхэлүүлэн ямбалһан
Эдлэжэ жаргалые һуугыт даа, эжы.
Байгалай долгиндол хүсэтэй,
Наранай элшэдэл сэдьхэлтэй,
Хээрын шулуундал бэетэй
Хододоол ябыт, эжымнай!
Гэрэлмагай бэшэһэн шүлэгүүд олон: «Наһан тухай мүрнүүд»,
«Захяа»,
«Дурасхаал», «Ярууна», «Шамдаа» г. м. дуун болоһон шүлэгүүдшье байха.
«Буянтай нютаг» гэжэ дуун Яруунын аймагай байгуулагдаһаар 70 жэлэй
ойтой дашарамдуулан соносхогдоһон «Нютаг тухай эгээл эрхим дуун» гэһэн
конкурсдо түрүү һуури эзэлһэн юм. 1997 оной апрель һарада «Дуунайм
аялга — дуранайм эхин» гэһэн Улхасаа нютаг тухай шэнэ дуунтай
танилсалгын үдэшэ хүдөөгэй клуб соо үнгэргэгдөө бэлэй.
Бултанда һайшаагдаһан «Үлзы нютаг Улхасаам» гэһэн дуунай
үгэнүүдые
Гэрэлма Цыдыпова бэшээ, хүгжэмыень Баяр Хамаев найруулаа. Гадна
«Шамдаа», «Харюугүй дуран» гэһэн шүлэгүүдтэнь хүгжэм зохёогдоо. Эдэ
дуунуудые бидэ ехэ дуратайгаар дуулан ябадагбди. Мүн тиихэдэ «Буряад
Үнэн-Дүхэриг» сониной соносхоһон «Буряадай түрүү хүнүүд – 98» конкурсдо
Гэрэлма «Наран Гоохон» гэһэн нэрэ зэргэдэ, «Гран- при» шанда хүртөө
һэн. Мүнөө «Зүүн зүгэй һэбшээн» гэһэн залуу уран зохёолшодой эмхиин
гэшүүн болонхой, «Сэргэ» гэһэн литературна бүлгэмэй ажалда
хабаадалсажа, гуурһаяа улам хурсадхана. Хүн бүхэнэй наһан соо һургуули
нилээд ехэ үүргэ дүүргэдэг гээшэ ааб даа. Улхасаа нютагайнгаа хүүгэдтэ
эрдэм бэлигэй шэдитэ ороной үүдэ нээжэ ябаһан үндэр нэрэтэ багшанартаа
зорюулжа, харин үхибүүдтэ түрэл арадайнгаа түүхэ, үндэһэн хэлэеэ, аба
эжын заабариие арюунаар сахижа ябахынь уряалан «Захяа» гэжэ шүлэг
соогоо бэшэнэ:
Элдин һайхан тоонтоёо,
Эхэ буряад хэлэеэ,
Эжы абынгаа захяа
Хаанаш, хэнтэйш яба,
Хэзээдэш бү марта!
Хүндэтэ эгэшэ, аханараа,
Хүтэлэн дахуулһан дүүнэрээ,
Түрэлһөө түрэл зон хадаа,
Таһаршагүй холбоогоо ойлгожо,
Хаанаш, хэнтэйш яба,
Хэзээдэш бү марта!
Эхэ эсэгын заяаһан түрэлхиин бэлигтэй байһан хадань, хурса
гуурһан
дороһоонь бүришье олон шүлэг, дуунууд гаража, хододоо хүн зониие
баясуулжа, уяруулжа байг лэ гэжэ Гэрэлма басагандаа үреэхэ байнабди.
Саяна ЦЫБИКОВА,
Улхасаа
гаршаг