Би Тулдуунай дунда һургуулиин 9-дэхи классай һурагша Жалсанова Ринчима гээшэб. Мүнөө «Уран үгэтэй, үндэр заяатай омогорхохо одомнай...» гэһэн I секцидэ Тулдуун нютагай поэт, журналист бэрхэ ажалшан байһан Ц. Ц. Бадмаев тухай хөөрэхэм.

    Бага Яруунын зүүн эрьедэ мүнхэ ногоон нарһан түглэ нэмэриһэн Шэрэнги гэжэ багахан тосхондо 1951 оной намарай дунда һарада түрэһэн намтартай. Бага балшар наһаяа сэнхир хүхэ нуурай сэлмэг нюруу шэртэһээр, шуурга һалхинай үедэ хүүен байһан долгиной һүртэ абяа шагнаһаар, мүн хүхэ ногоон түглэ соогуура наадажа, шубуу шонхорой аялга дууе һайхашаан, ерэхэ сагуудта зэдэлхэ шүлэг дуунайнгаа үрэһэ сэдьхэлдээ тариһаар үнгэргэһэн юм.

    Сагай гүйдэл түргэн даа. Шэрэнгиингээ эхин һургуули дүүргэжэ, Гүүндын дунда һургуулида һурахаяа шаби боложо ошобо. Буряад хэлэнэй ба литературын багшаар Цыден Раднаевич Цырендоржиев хүдэлдэг байһан, тэрэнэй хүтэлбэрилдэг уран шүлэгэй кружогто ябажа, эгээ түрүүшынхиеэ caapһa эреэлдэг болоо юм. Цыренжап Бадмаев яһала болохотой шүлэгүүдые бэшэжэ, түүрү зэргэдэ ябажа, оролдосо ехэтэй шүлэгшэн болоһон түүхэтэй. Буряад шүлэгэй маяг, зохёолгын элдэб apгaнҮҮдтaй танилсажа, шүлэг бэшэхэ бэлигтэй болоо. 1978 ондо аймагай сониндо түрүүшын шүлэг толилогдожо, зориг асарһан юм. Тиигээд лэ саашадаа ялас гэмэ шүлэгүүдээ багашуулда зорюулжа, үхибүүдэй уран шүлэгэй ута харгын эхиндэ гapаһaн түүхэтэй.

    Энэ нүхэрнай залуу наһанһаа зураг зуралгада ехэхэн сагаа, шадабарияа зорюулдаг байһан мэдэнэбди. Армиин албандашье, хожомынь Шэрэнги, Гулбайнгаа талаар атар тарган хонидоошье адуулжа ябахадаа, арга тухын олдоол һaa, зураг зурадаг һэн. 1978 ондо Улаан-Үдэдэ үнгэргэгдэһэн зурагуудай выставкэдэ «Хүлеэлгэ» гэжэ зурагынь табигдаа һэн. Тойроод байһан байгаали, түрэлхид, нютагаархид, ангууд, нүхэд гэхэ мэтэ һайн һайханаар хадуугдажа, гар дороһоонь зураг болон гарадаг байгаа.

    Хожомынь Тулдуунай совхозой хонишоноор ажаллахадаа баһал шүлэгүүдээ бэшэжэ эхилээ һэн. Тиигэжэ хэдэн шүлэгөө «Улан-Туяа» газетэдэ түрүүшинхиеэ эльгээһэниинь 1978 ондо толилогдожо ехэ баярлаа һэн. Тэрэ гэһээр газетэдэ статьянуудые бэшэдэг бoложо, редакциин ажалшадтай һайн танилсажа, нэгэтэ журналистнуудай конференциин делегат боложо ошоһон түүхэтэй. Он жэлэй ошохо бүри поэдэй бэлиг шадабари улам дээшэлжэ, шүлэгүүдынь республикын газетэ, журналнуудта толилогдодог болоо. 1988 оной «Хараасгай» журнаалай 3-дахи номерто «Торожо унаһан Доржо» гэжэ шүлэгынь гаража, тэрэ үхибүүдэй журналтай нягта холбоотойгоор ажалаа ябуулдаг болоо һэн. Тэрэл жэлдэ эхилэн бэшэгшэдэй 13-дахи конференцидэ хабаадажа, яһала бараг сэгнэлтэ абахадаа, зохёохо хүсэлынь улам эршэдэжэ, поэт бүри эрмэлзэлтэйгээр хүдэлнэ.

    1990 ондо 14-дэхи конференцидэ хабаадалсахадаа, ном болохо шүлэгүүдээ «Булаг» нэгэдэлэй нэрэмжэтэ республиканска конкурсдо эльгээгээ һэн. Тэндэ эгээл түрүүшын «лауреат» болоһон байна. Энгэрэй тэмдэг, диплом ба 500 түхэриг шантай ехэл баяртай нютагаа бусаа һэн. Иигэжэ Ц. Бадмаевай нэрэ республикын уран зохёолшoдой дунда мэдээжэ боложо эхилээ.

    1992-1993 онуудта гараһан эхилэн бэшэгшэдэй хамтын согсолбoри болохо «Хонхо сэсэг», «Сэнхир Яруунын дуушад» гэһэн номууд соо олон шүлэгүүдынь оронхой. Тулдуунай совхоздо хонишоноор хүдэлжэ ябахадаа, түрүүшүүлэй тоодо орожо, 1980 ондо Москвада үнгэргэгдэһэн XXII Олимпиин наадануудые харахаяа ошоһон золтой.

    Хэнэйшье мэдэхээр, 1993 ондо Яруунадамнай Гэсэрэй һайндэр үнгэргэгдөө һааб даа. Эндэ хабаадалсаһан ажахынууд һэеы гэр түхеэрхэ уялгатай байгаа. Манай совхозойхид аяар холын Эрхүү ошожо, һэеы гэр оложо асараад, тэрэнэй Тулдуундаа ойро зуура табижа үзэхэ гэхэдээ шадаха хүн байбагүй. Нилээд ядажа байтараа, Далай үбгэниие асарха гэлсэбэ. Энэ ушар тухай «һэеы гэрэй барилга» гэжэ шүлэг бэшэгдээ. Цыренжап Бадмаевай шүлэгүүдтэ композиторнууд хүгжэм бэшэдэг. Тиигэжэ «Шэрэнги» гэжэ дуун би болоо. Цырен Шойжонимаев хүгжэм зохёогоо. «Тулдуун» гэжэ шүлэгтэнь манай һургуулиин хүгжэмэй багша В. Г. Добрынина хүгжэм найруулаа.

    Энэ мүнөө хараһан планшедүүд, гүйсэдхэһэн шүлэгүүд дээрэ нэмэжэ хэлэхэ гэһэн юумэн гэхэдэ, бидэ Цыренжап
Цырендулмаевичай мэндэ байхада,       һургуулиида урижа, һонирхолтой уулзалгануудые эмхидхэдэг һэмди. Түрүүн гараһан хоёр номтойнь танилсаабди, гурбадахи номынь Нарһатада «Ярууна» газетын редакцида 2004 ондо гаргагдаа. Үшөөшье олон шүлэгүүдынь толилогдонгүй, хэблэгдэнгүй үлэнхэй, хэзээ нэгэтэ ном боложо гараха гэжэ найданабди.

    Гадна шүлэгүүдыень класс бүхэн жэл бүри сээжэлдэдэг. Он жэлнүүд үнгэржэл байха, шэнэ үетэн дороһоо үндыжэл байха, тиихэдэнь нютагтамнай Буряад уран зохёолой холбооной гэшүүн, поэт хүн байһан гэжэ заажал байха гэжэ найданабди. Үнгэрэгшэ хабар манай һургуулида Цыренжап Бадмаевай мүнхэ дурасхаалда зорюулагдаһан литературна мини-музей нээгдээ һэн. Энэ дэмбэрэлтэ хэрэгтэ хүдөөгэй библиотекарь Доржиева Валентина Владимировна, манай һургуулиин булта багшанар, түрэлхидынь, нютагаархид горитой туһа үзүүлээ.

    Цыренжап Бадмаевай ажаябуулга, намтар хадаа Шэрэнги, Тулдуун нютагуудай түүхын таһаршагүй хуби болоно. Уран зохёолшын орьёл өөдэ дүүлижэ гараһан ябадал ургажа ябаа нютагай залуу үетэндэ үндэр жэшээ харуулна. Омогорхонобди танаараа Цыренжап Цырендулмаевич.