Түрэл арадайнгаа уран зохёолой «гарынь ганзагада, хүлынь дүрөөдэ хүргэлсэһэн» олон зохёолшодой дунда Шираб Нимбуевай нэрэ нэрлэгдэхэл ёһоороо нэрлэгдэхэ зэргэтэй.

    Шираб Нимбуевич Нимбуев –буряад уянгата поэзиин эхи татагшадай нэгэн – 1910 ондо Яруунын аймагай мартагдашагүй Маарагта нютагта хэлэгүй аад, хэнһээшье сэсэн гүүлэдэг Боршогорой Нимбуугай бүлэдэ түрэһэн юм.

    Эсэгэнь Мүнхын Нимбу гэжэ нютаг соогоо һайн шатаршан суутай, нарин нягта дархан хүн һэн. Теэд 1921 ондо Шираб ахатай баганууд долоон хүүгэдээ орхижо, наһа бараа һэн. Шираб 11-тэйһээ ажал хүдэлмэри хэжэ, дүү хүбүүд басагадаа үргэхэ, хүмүүжүүлхэ талаар эжынгээ түрүү туһалагшань болоһон байна.

    – гээд, тоонто нютагаа түүрээн магтана.

    Шираб Нимбуевай ажабайдалай ба ажаябуулгын намтарые бүхы уран зохёол сооһоонь шүлэглэн уншажа, наһанайнь шата элирүүлжэ боломоор.

    Шираб Нимбуевич «Нимбуу Боршогор» гэһэн шүлэг соогоо бэшэнэ.

    гэжэ хуушан монгол үзэгтэ һураһанаа поэт омогорхон харуулаа.

    Агитатор болонхойб –

    гэһэн мүрнүүдээр Ш. Нимбуев түрэл таладаа түрүүшын колхоз эмхидхэлсэн ябаһанаа гэршэлнэ.

    Энэл үедэ Ш. Нимбуевай сэдьхэлэйнь оёорто:

    Тиимэһээл хуушан монголоор гарадаг байһан «Буряад Үнэниие» 1931 оной намарай үглөөгүүр нэгэтэ абаад нээхэдээ, ерээдүйн поэт өөрынгөө түрүүшын шүлэгые анхаран, зүрхэеэ оболзуулан байһаниинь гайхалгүй.

    Түрүүшынь энэ шүлэг эдир залуу хүбүүнэй ажабайдалай саашанхи замай залуур боложо үгэһэн юм. Тэрээнһээ хойшо поэт–коммунистын шүлэгүүд газетэ болон «Тэмсэлэй шэмэг», «Бата зам» гэһэн журналнуудай хуудаһануудта, мүн амяараа номууд болон гаража эхилһэн түүхэтэй.

    Багаһаа хойшо һонор бэрхэ Шираб Нимбуев нютагайнгаа һургуулида һураһанайнгаа удаа 1930-1933 онуудта рабфакта, 1934-1936 онуудта комвузда һуража дүүргээ һэн. Удаань эхин һургуулида багшаар хүдэлхэ үедөө хүдөө нютагта соёл гэгээрэлэй хүдэлмэри ябуулха, түрүүшын колхоз байгуулха хэрэгтэ эдэбхитэйгээр хабаададаг байгаа.

    Энэ үеые тодорхойлһон мүрнүүдые «Дүлэ сасаржа ябаабди» гэһэн шүлэг уншахадаа, ойлгосотой болоно.

    Октябриин революциин илалта, совет засаг байгуулга, тэрэ үеын бурьялма ушарнууд, шэнэ үеын шэнэ хүн гээшэб гэһэн омог сэдьхэл хадаа хорёод оной залуушуулые социалис Эхэ оронойнгоо түлөө ехэ хэрэг үйлэ бүтээлгэдэ урмашуулан зоригжуулдаг байгаа. Залуу Нимбуев Ленинэй һүр жабхалангые, арад зонойнгоо баатарлиг хэрэг үйлые, инаг Эхэ ороноо магтан дуулаха ехэ дура хүсэлтэй байгаа.

    Поэдэй түрүүшын «Шүлэгшын дуун» гэжэ номынь 1943 ондо, Эсэгэ ороноо хамгаалгын агууехэ дайнай эгээл түлэг үедэ хэблэгдэһэн байна. 1939 ондо Шираб Нимбуев СССР–эй уран зохёолшодой холбооной гэшүүн болоһон юм. Хамта дээрээ поэт хорёод ном хэблүүлээ. Тэрээнһээ гадна арбаад номуудые үхибүүдтэ зорюулан бэшээ. 1938 онһоо 1940 он болотор «Буряад–Монголой комсомолец» газетэдэ оршуулагшаар, удаань хоёр жэлэй туршада Буряадай номой хэблэлдэ үхибүүдэй литературын редактораар хүдэлөө.

    Поэт 1940-1946 онуудай туршада Монголой Арадай республикада СССР-эй консульствада хүдэлхэ зуураа, монгол хэлэ шудалжа, монгол уран зохёолшодой зохёолнуудые буряадшалжа, үргэн олон буряад уншагшадтаа хүргэһэн байна.

    Совет монгол арадуудай хани барисаан тухай, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн, дайнда шалгарһан герой хүбүүдтээ мүн илалтада зорюулһан шүлэгүүдые бэшэдэг байгаа.

    Жэшээнь:

    Манай омог хизааргүй! –

    гэжэ орденто снайпер Цырендаша Доржиевта зорюулжа бэшэһэн байна.

    «Шүлэгшын дуун» гэжэ номыень удаа дараалуулан, 1948 ондо «Баяр», «Эрхые һуранхаар, бэрхые һура» (1955), «Ёлкын дэргэдэ», «Шэгшыхэн хүбүүн» (1958), «Омогорхол» (1960), «Хоёр зүрхэтэйшүүл» (1961), «Сэдьхэлэй дуун» (1962), «Халаахай» (1964), «Тархайн хүбүүн Зархай»” (1965) шүлэгүүдэйнь номууд хэблэгдэн гараа.

    Поэдэй зохёохы замые ажаглан харахада, гол түлэб гурбан һалаагаар хүгжэнэ гэбэл, алдуу болохогүй: лирическэ шүлэгүүд, сатирическэ зохёлнууд болон хүүгэдтэ зорюулһан онтохонууд.

    Ш. Нимбуевай зохёолнуудай гаршагтай танилсахада, Эхэ ороноо, тоонто нютагаа, түрүү зоноо магтаһан шүлэг, дуунуудые, эрдэм, наукын эди шэдиие, мүн замбуулиниие эзэмдэгшэдтэ, түүхын шэнэ шэнэ хубилалтануудта тон саг соонь зорюулагдаһан зохёолнудые бэшэдэг байгаа.

    Жэшээлхэдэ:

    Поэт хаанашье ябахадаа, тоонто нютагаа тэхэрин ерэжэ, түрэл зоноороо эльгэлхэ тон дуратай байһанаа иимэ мүрнүүдээр гэршэлнэ:

    Нютагайнь хаданууд амиды мэтэ ууган хүбүүгээ угтаһан шэнгеэр Ш. Нимбуевта һанагдана:

    Түрэл нютагайнгаа хүнүүдтэ зорюулһан шүлэгүүдынь олон:

    Мэндэшэлээд үнгэрбэ – гэжэ нютагтаа Ааха Нима гэлсүүлдэг, Маарагтада түрүүшын ТОЗ тогтоолсоһон нүхэртөө зорюулаа.

    Ошотой, зоригтойгоор… — гэжэ үеынгөө нүхэр, 1930-аад оной Эгэтын-Адагай комсомолой эмхиин түрүүшын секретарь, партийна ажалда бүхы наһаяа зорюулһан Базаржап Гончикович Гончиков тухай бэшэнэ.

    «Яруунаар аяншалга» гэһэн цикл соогоо поэт:

    Байгуулһан габьяаень дурдабабди – гэжэ Багша, Зохёолшо, Герой Цокто Номтоевай 60 наһанай ойдо ерэһэн тухайгаа дурдана. Нэрлэгдэһэн цикл соо «Баярлуулһандаа баяртайбди» гэһэн шүлэгые сэдьхэлээ ханан уншанабди.

    Ш. Нимбуевай сатирическэ зохёолнууд тон олон юм. «Толитой жэбжэлтэ» гэһэн шүлэгэй цикл сатирическэ зохёолнууд соонь ехэ һуури эзэлдэг.

    Жэбжэлтын толидо тудалдаһан элдэб хүйхэрнүүд: мэхэшэн, эдилгэшэн, абалгашан, һальхай, һалхин хүнүүд, ажал хүдэлмэридөө хайша хэрэгээр хандадаг, хойрог амитад галай ошо дүлөөр хайруулһандал тэрээнһээ айдаг, ошохо газарынь, орохо нүхэниинь олдохоо болидог, тиимэһээл заһархал хэрэгтэй.

    1964 ондо хэблэгдэһэн «Халаахай» гэжэ номынь шаб гэмэ шангахан, шабхуур зохёол болоо гэхэдэ зүбтэй байха.

    Сатирическэ зохёолнуудынь хадхуур хэлээрээ, хурса удхаараа манай ажабайдалда ушардаг элдэб дутуу дундануудые усадхалгада туһа хүргэдэгынь дамжаггүй.

    Ш. Нимбуев «Буряад–Монгол» газетын редакцида хүдэлхэдөө, «Мархайн аша Тархай» гэһэн гаршаг доро сатирическэ булан хүтэлбэрилдэг байһан юм. Нэгэтэ редакцида буряад дэгэлтэй наһажаал хүн орожо ерээд: — «Мархайн Аша Тархай» гэжэ суурхаһан Шираб Нимбуев поэт алин гээшэб, би тон шухала хэрэгтэй һэм, — гэжэ томоотойгоор хэлээд, миһэдшье гэнгүй, хандаад, — «Би Суулгын хүмби», — гээ бэлэй.

    Тэрэнэй һүүлээр хэды хоноод байхада, «Үүсэшэн ба һэрхэ» гэжэ шүлэглэмэл фельетон гараа һэн.

    Иигэжэ уран зохёолшо арадтаяа холбоотой, зонойнгоо һаналтай һаналаа нэгэдэн ябаха гээшэ, үнэхөөрөөшье, поэт хүнэй хуби заяанай зол     жаргал мүн.

    Хорёод жэлэй урда бэшэгдэһэншье һаа, мүнөө болотор удхаяа гээгээгүй поэдэй «Угаалга» гэһэн шүлэгөөр сатирическэ зохёолнуудайнь тобшолол дүүргэе.

    Үргэн олон уншагшад Ш. Нимбуевые хүүгэдэй зохёолшон, Буряадай Маршак гэлсэдэг. Энэншье үндэһэтэй. Поэт хүүгэдтэ зорюулжа, арба     гаран номуудые бэшэжэ, эдир үетэнэй эрхим нүхэр болохо ёһоороол болонхой. Шираб Нимбуев өөрөө хэдэн хүүгэдэй эсэгэ, багша мэргэжэлтэй, һонюуша, өөрэ, хёрхо, хүхюу зантай, хошонгууша, үгэ хэлэндэ бэрхэ байһан тула, үхибүүдэй психологи, наһанайнь илгаае тон зүбөөр ойлгодог дээрэһээ тэдээндэ һонирхомоор, һургаал заабари абамаар зохёолнуудые бэшэдэг байгаа.

    Номойнь гаршагууд энээниие гэршэлхэ зам: «Эрхые һуранхаар, бэрхые һура» (1955), «Омогорхол» (1960), «Хоёр зүрхэтэйшүүл» (1961) г. м.

    Тэдэнэйнь дундаһаа илангаяа шүлэгөөр бэшэгдэһэн онтохонууд онсо илгарна. Онтохон ба үльгэртэ дурагүй хүүгэд гэжэ байдаггүй. 1965 ондо Буряадай номой хэблэлээр гараһан «Тархайн хүбүүн Зархай» гэһэн номыень нэгэ һуудалаар, тархяа үргэнгүй, амяа татангүй, ехэ багагүй уншаһан байхабди.

    Урдамни ороогүй юм», – гэжэ Зархай өөр тухайгаа хөөрэнэ.

    Зархайн аманиинь адалга, хэлэниинь хэдэргэ, үргэниинь үлирбэ, зантагар тархинь ухаатай, нэрэнь суутай һэн тула, хара һанаатай Харлай хааниие эрын бэрхээр, үгын хурсаар үрсэлэн үүсэлээд, арбан тулам алтынь абажа, үгытэй хүнүүдтэ, үншэн хэнзэнэртэ хуу бараниинь хубаажа үгэхэдэнь, эдир уншагшад үнэн зүрхэнһөө баярладаг ха юм. Зохёолшын олон жэл соо бэшэһэн түүбэри зохёолнуудынь 1969 ондо «Шэлэгдэмэл зохёолнууд» гэжэ нэрэтэйгээр гараһан.

    1980 ондо Шираб Нимбуевай түрэһөөр 70 жэлэй ойдо зорюулагдаһан, «Һайхан сагай магтаал» гэһэн зохёолнуудайнь соглолбори Буряадай номой хэблэлээр гараһан юм. Нютагай басаган, поэтесса Цырен–Дулма Цыреновна Дондогой тэрэнииень хэблэлдэ бэлдэһэн байна.

    Поэт арад зондоо хэмжэшэгүй аша туһатай байһанаа мэдэржэ, бүхы зохёохы замайнгаа тобшолол дүн гаргажа, сэдьхэлээ ханажа, баярлажа байһанаа гэршэлжэ:

    Сэсэгээр һалбарнал даа – гэжэ шүлэглэн бэшэһэн байдаг.

    Ш. Н. Нимбуев хаанашье, ямаршье ажалда хүдэлхэдөө, урагшаа һанаатай, шударгы, ябаһан газартаа энеэдэ, зугаа гаргадаг, үнэн сэхэ зантай, һайхан һанаатай, хүндэмүүшэ, зонтой нүхэдтэй хүн байһан юм.

    Мартагдашагүй Маарагта нютагай, малгайгүй Моодхон Харгана обогой, хэлэгүй аад, хэнһээшье сэсэн гүүлэдэг, үхэр үсөөнтэй, үхибүүд олонтой, үгытэй Нимбуугай хүбүүн – поэт, лирик, сатирик, оршуулагша, журналист, нютагайхидай омогорхол болоһон, оройн сагаан одон шэнги Шираб Нимбуевтаа аман үгөөрөө алтан субарга бодхоонобди!