Цыренова Жаргалма Цырендоржиевна,
Нарһатын нэгэдэхи дунда һургуули
 
Хэшээлэй темэ «Глагол»
4 класс
 
    Хэшээлэй зорилго:
    Глаголой асуудал, удха шанар, хэлэлгэ соо хэрэглэлгэ, мэдүүлэл соохи үүргэ мэдэлгэ. Глагол тухай ойлгосо хэрэглэжэ шадаха, асуудал табижа, мэдүүлэл сооһоо олохо, глагол хэрэглэжэ шадаха. Һурагшадай зүбөөр үгүүлэлгын дүршэл шадабари ололго, байгаали, амитадые хайрлаха сэдьхэлтэй байха гэһэн эрмэлзэл түрүүлхэ.
 
Хэшээлэй ябаса
    I. Эмхидхэлэй үе
    Байгаали!
    Оршон тойронхи байгаали!
    Буряад оронойм шэмэг лэ!
    Байгаалиин баялиг юун бэ?
    Амитадые нэрлэгты, ямар асуудалда харюусанаб?
    Ямар хэлэлгын хуби болоноб?
    II. Дабталга
     
    Юумэнэй нэрэдэ хабаатай үгэнүүд:
    Асуудалаар хубилдаг
    Нэгэнэй тоодо, олоной тоодо байдаг.
 
    Юумэнэй нэрэ юу тэмдэглэнэб?
    Юумэнэй нэрын асуудал?   
    Хэн? Хүниие тэмдэглэһэн үгэнүүд.
    Юун? Хүнһөө бэшэ юумэ тэмдэглэһэн үгэнүүд.
 
    Бэеэ дааһан хэлэлгын хуби
     
    Юумэнэй нэрэтэй холбоотой.
    Тэмдэгэй нэрын асуудал?
    Ямар?
    Тэмдэгэй нэрэ юу харуулнаб?
    Шанар тэмдэг харуулдаг.
    Байгаалида хабаатай жэшээ һанагты:
    Сэнхир, арюун, хүхэ, ногоон, уужам, гоё.
    Уһан, модон, амитад, нуур.
 
    III. Хэшээлэй шэнэ темэ тайлбари.
    а) Нарһатын нуурта мүнөө үедэ юу хэжэ шадахагүйбта? Уһанда орожо.
    – Зураг анхаралтайгаар харагты? Хүбүүн юу хэнэб? Тамарна.
    – Гар, хүлөө хүдэлгэнгүйгөөр тамаржа шадаха гү? Шадахагүй.
    – Тойроод байһан бүхы юумэн хүдэлхөө болишоо һаань, юун болохоб?    Юумэн хуу байшаха. Саг тогтохо.
 
    – Юумэ хүдэлгэдэг үгэнүүд юу тэмдэглэб? Үйлэ
   
    — Эдэ үгэнүүд ямар хэлэлгын хубида ороноб?
    Бэеэ дааһан хэлэлгын хуби
    — Ямар асуудалда харюусанаб?
    Юу хэнэб? Яанаб?
    — Глагол юумэнэй нэрэ ба тэмдэгэй нэрэһээ юугээрээ илгаатайб?
    Үйлэ тэмдэглэнэ.
    — Глагол гэжэ үгэ хаанаһаа бии болооб?
 
    б) Шиидхэхэ асуудал. Шэнжэлэлгэ, темын тайлбари үгэнүүдые бэшэлгэ.
    Текстнуудые уншагты. Үгөөр зурагдаһан зурагуудые һанаандаа оруулагты. Адли зурагууд гү? Текстнүүдые зэргэсүүлэгты. Юугээрээ илгарнаб?
    Үглөөгүүр. Багахан тосхон. Саһан. Хүнүүд. Үхибүүд.
    Машина. Нохой. Үнеэд.
    Үглөөгүүр болобо. Багахан тосхон һэрибэ. Саһан ороно.
    Хүнүүд ябана. Үхибүүд гүйлдэнэ. Машина гүйлгэнэ.
    Нохой хусана. Үнеэд мөөрэнэ.
    Ямар үгэнүүд зураг «амидыруулнаб»? Юундэ? Эдэ үгэнүүд юугээрээ адлиб?
    Зураг «амидыруулна». Юумэнэй үйлэ тэмдэглэнэ.
 
    в) Бэдэрэлгэ
    Байгаалиин байдал хэнһээ дулдыдадаг бэ?
    Байгаалиин шэмэг юун болоноб?
    Эдэ үгэнүүдтэ хабаатай глаголнуудые һанагты.
 
Хүнүүд
Амитад
Шубууд
Юу хэнэб?
Юу хэнэб?
Юу хэнэб?
 
 
 
    г) Тобшолол. Олон янзын глаголнууд хэрэглэлгын хэмжээгээр 2-дохи һуури эзэлнэ (юумэнэй нэрын хойно).
    — Глагол гэжэ иимэ һонин үгэ хаанаһаа бии болооб? Мэдэхэ гүт?
    — Глагол – хуушан славян үгэ: «үгэ», «хэлэлгэ» гэһэн удхатай. Урдын сагта үгэнүүдэй үгэ, шухала үгэ гэдэг һэн. Юундэб гэхэдэ, глагол тон шухала хоёр хэлэлгын хубинуудай нэгэн болоно.
 
    Юумэнэй шухала шэнжэ (свойство) – таблица
 
Зураг амидыруулна
Юумэнэй үйлэ тэмдэглэнэ
Олон янзын глаголнууд
Хэрэглэлгын хэмжээгээр
2-дохи һуури эзэлнэ
Мэдүүлэл зохёоходо, мэдээсэл
дамжуулхада ехэ шухала
Хуушан славян үгэ
 
    Нэгэ үндэһэтэ үгэнүүд
    Глаголнуудые оложо шадаха гүт?
    Бэдэрхэдээ яаха ёһотойб?
    Асуудал табиха, удхыень ойлгохо.
 
    Гүйдэл, гүйхэ, гүйгөөшэн.
    Дуун, дууша, дуушан, дуулана.
    Эдэ ямар үгэнүүд бэ?
    Нэгэ үндэһэтэ үгэнүүд.
     
    Глаголнуудые түүжэ бэшээд, асуудал табигты.
    Нэгэ үндэһэтэ үгэнүүд ямар хэлэлгын хубинууд байжа болохоб?
    Уншагты. Схемэ зурагты. Үшөө юу нэмэхээр бэ?
 
    IV. Бэхижүүлгэ
    1. Рассказ
    Нэгэ һонин рассказ шагнагты. Глагол өөр тухайгаа юу хөөрэнэб?
    Нэгэтэ глаголһоо асууба:
    — Та юу хэнэбта?
    — Би юу хэнэбиб? Би шамтай хөөрэлдэнэб, амилнаб, энеэнэб. Али унтаатайдаш би юу хээбиб гэжэ мэдэхэеэ һанана гүш? Би уһа асарааб, түлеэ хахалааб. Мүнөө хэлэл даа, юу хэхэбиб? Би шамай мүшхэхэб.
    Глаголнуудые олоод нэрлэгты, хэды глаголнууд бэ?
    — Хэрбээ глагол амиды юумэн байгаа һаа, ямархан байха һэм?
…
Энэ
Ямар?
Юу хэнэб?
хараасгай
транспорт
бэрхэ
уншана
һурагша
шубуун
шэнэ
гүйлгэнэ
велосипед
Хүн
шуран
ниидэнэ
Удхаараа тараха бүлэг үгэнүүдые нэрлэгты:
Хараасгай – шубуун, шуран, ниидэнэ.
Һурагша – хүн, бэрхэ, уншана.
Велосипед – транспорт, шэнэ, гүйлгэнэ.

    V. Шалгалта
    Таабари таагты. Таабари таахада глагол ямар үүргэтэйб гэжэ харюусагты.
    Баабгай амитан һабар унтана
    Үнеэн амитан эбэр мөөрэнэ
    Таабари зохёогты.
 
…
Энэ
Юун бииб?
Юу хэнэб?
Тоншуул
 
хушуун
 
 
 
 
хусана
 
…
Энэ
Юун бииб?
Юу хэнэб?
 
 
 
 
 
 
 
 
 
    VI. Хэшээлэй дүн
    — Глагол гэжэ юун бэ?
    — Бэшэ хэлэлгын хубинуудһаа юугээрээ илгаатайб?
 
    VII. Гэрэй даабари
    Глагол тухай рассказ зохёогты. Эгээл һайн рассказ шанда хүртэхэ.


гаршаг