Цыренова Чимитма Ванчиновна,
Хэжэнгын хүүгэдэй “Сэсэг”сэсэрлиг
 
ҮХИБҮҮДЭЭР АГААР ТУХАЙ ХӨӨРЭЛДӨӨ ҮНГЭРГЭХЭ
(ахалагша бүлэг)
 
    Зорилго: Үхибүүдэй байгаали тухай мэдэсые бэхижүүлхэ, агаар тухай мэдэсэ үгөөд, тэрэнэй аша туһа тухай хөөрэлдэхэ, байгаалида гамтайгаар хандалга хүмүүжүүлхэ.
    Хэшээлэй урда хэгдэһэн ажал: Хөөрэлдөөн, альбом ба планшедуудые харалга, байгаали, агаар, уһан тухай таабари, шүлэгүүдые, оньһон үгэнүүдые сээжэлдүүлхэ.
    Хэрэгсэл: Зурагууд, бүмбэгэнүүд, резинэ нааданхай, шубуун дэн, гармошко, кларнет, саарһан хэбүүд, мел, табюур, шиирэ, стакан.
 
Хэшээлэй ябаса
 
    Үхибүүд, мүнөө хэшээлдэ бидэ байгаали болон агаар тухай хөөрэлдэхэбди.
    — Байгаали гэжэ юун бэ?
    — Ү. Х. – Бидэниие тойроод байһан ой модон, уһа горхон, хада уула, газар, тэнгэри, наран г. м. Хүнэй гараар хэгдээгүй юумэн хуу байгаалиин болоно. Бидэшье баһа байгаалиин нэгэ жаахан хубинь болонобди.
    — Үхибүүд, бидэ байгаалияа гамнаха ёһотой гүбди?
    — Ёһотой
    — Юундэ?
    — Байгаали маанадта туһа хүргэнэ.
    — Ямар туһа хүргэнэб?
    — Модод агаарыемнай сэбэр болгоно, уһа уунабди…
    — Зүб, бэрхэнүүд.
    — Мүнөө агаар гэжэ юун гээшэб, хаана дайралдадаг бэ, агааргүй байжа болохо гү, али үгы гү гэжэ мэдэхэ болохот.
    — Агаар гэжэ юун гээшэб?
    — Агаараар амилдаг.
    — Зүб.
    — Агаар хаража болохо гү?
    — Үгы.
    — Би мүнөө таанадта хайшан гээд агаар мэдэржэ болохоб гэжэ харуулжа, хэлэжэ үгэхэб.
    — Энэ юун бэ?
    — Саарһан (дэбтэрээр һэбеэд агаар хүдэлгэхэ).
    — Үхибүүд, саарһан яана бэ, юундэ хүдэлнэб?
    (Дэбтэрээр агаар хүдэлгэхэдэмнай саарһан үлеэгдээд хүдэлнэ).
    — Таанад, агаар хүдэлгөөд үзэгты даа.
    (Үхибүүдтэ саарһануудые үгэхэ, дэбтэрээр агаар хүдэлгэхэ).
    — Саарһа дайрангүй байхадамнай хүдэлжэ байна, юундэ тиигэнэ гээшэб? Юун тэрэниие түлхинэб?
    — Агаар.
    Агаар нюдэндэ харагдадаггүй, тэрэниие гансал мэдэржэ болохо.
    — Агаар хаана бии гээшэб, группэ соомнай агаар бии гү?
    — Бии.
    — Юундэ тиигэжэ һананабта?
    — Агаарай үгы һаа, амилжа шадахагүй байгаабди.
    — Зүб, үхибүүд агаар бидэниие тойроод байна (газаа, группэ соо, гэртэ…).
    — Үхибүүд, бултадаа бодогты даа, гараа гэнтэ түргэн үргэе, тонгойе.
    — Юу мэдэрбэбта?
    — Агаар, һалхин үлеэнэ, агаар хүдэлнэ.
    — Зүб, бэрхэнүүд.
    — Үшөө агаар шэхээрээ дуулажа болохо.
    — Энэ юун бэ?
    — Нааданхай.
    — Юугээр хэһэн нааданхай бэ?
    — Резинээр.
    — Би нааданхай бажуугаад үзэхэмни, яагшааб, анхаралтайгаар шагнаад, хараад байгты даа.
    — Яана бэ?
    — Абяа гарана.
    — Юундэ абяа гаранаб?
    — Танай бажуухада нааданхай сооһоо агаар гарахадаа абяа гарана.
    — Зүб.
    — Хаагуур агаар гарана бэ?
    — Энэ нүхөөр гарана. (Үхибүүдтэ бажуулгаад үзүүлхэ).
    — Энэ юун бэ? (Бүмбэгэ).
    — Бүмбэгэ ямар бэ?
    — Монсогор, хатуу.
    — Харагты даа, бумбэгөөр шала сохиходомной дэбхэрнэ.
    — Юундэ дэбхэрнэб?
    — Досоонь агаар бии.
    — Зүб, бэрхэнүүд. (Үхибүүдтэ хахархай бүмбэгэ харуулха, дэбхэрүүлээд үзэхэ).
    — Юундэ энэ бүмбэгэ дэбхэрнэгүйб? (Үхибүүдтэ барюулаад үзүүлхэ).
    — Досоонь агаар үгы.
    — Яагаад мэдээбта?
    — Бүмбэгэ хахархай, хахархайгаарнь агаар гараа.
    — Зүб.
    — Үхибүүд наша харагты даа, энэ юун бэ?
    — Шар.
    — Үхибүүдтэ шар үгэхэ.
    — Шар ямар бэ?
    — Һальмагар.
    — Шар үлеэгээд үзэгты даа.
    — Шар ямар болооб?
    — Досоонь агаар үлегээд оруулаабди.
    — Шала дээрэ хаяад туршагты даа, дээшэнь шэдэгты.
    — Яана бэ?
    — Дэбхэрнэ, ниидэнэ.
    — Агаарынь гаргаа һаамнай шар ямар болохоб, яажа шадахаяа болихоб?
    — Дээшээ ниидэжэ, дэбхэржэ шадахаяа болихо (шаарайнгаа агаар гаргагты даа). Ямар болобоб?
    — Һальмагар, дэбхэрхээ болёо.
    — Зүб, бэрхэнүүд!
    — Энэ юун бэ?
    — Хүгжэмэй инструментнүүд: гармошка, кларнет.
    — Үлеэгээд үзэхэ.
    — Яана бэ?
    — Абяа гарана (Үхибүүдтэ үлеэлгээд үзүүлхэ, гармошкоор наадуулха).
    — Юундэ абяа гарана бэ? (хэлэжэ үгэхэ).
    — Досоонь агаар үлеэгээд оруулхадамнай, абяа гарана. Гармошка татахадамнай агаар ороно, һөөргэнь хабшахадамнай агаар абяатайгаар гарана. Эдэ кнопконуудыень дарахадамнай, элдэб гоё аялган боложо гарана.
    «Оркестр» — үхибүүд наадана.
    — Үхибүүд энэ юун гээшэб?
    — Шубуун дэн (свечкэ).
    — Мүнөө үхибүүд анхаралтайгаар наашаа хараад байгты даа.
    — Би шубуун дэн носоохомни, нособо гү?
    — Нособо.
    — Юундэ?
    — Группэ соомнай агаар бии.
    — Анхаралтайгаар хараад байгты даа, би энэ носоожо байһан шубуун дэн стаканаар хаажархихамни.
    — Шубуун дэн яагаа бэ?
    — Унтараа.
    — Юундэ унтарааб?
    — Стакан доро агаар үгы (үхибүүдтэ туршалга хүүлэхэ).
    — Бэрхэнүүд.
    — Мүнөө амаа хаагаад, гараараа хамараа шангаар баряад байгты даа, зай табигты даа.
    — Муу гү, үни иигээд байжа болохоор гү?
    — Үгы.
    — Агаар дутана.
    — Маанадта амилхын тулада юун хэрэгтэйб?
    — Сэбэр агаар хэрэгтэй.
    — Зүб, үхибүүд, тиимэһээ бидэ байгаалияа гамнаха ёһотойбди, агаараа сэбэр байлгаха ёһотойбди.
    — Мүнөө үхибүүд столдоо ерээд һуугты даа, бидэ мүнөө саарһаар сэсэг хэхэбди. Сэсэг эбхэжэ хээд, тэрээн соогоо агаар үлеэжэ оруулхабди.
    Үхибүүд ажаллана.
    — Хайшан гэхэдэмнай энэ тэбхэгэр саарһан сэсэгнай гоёхон, пүмпэгэрхэн болоно гээшэб?
    — Бидэ досоонь агаар үлеэгээд оруулаабди.
    — Зүб, бэрхэнүүдтэ даа.
    — Эдэ сэсэгүүдээ эжынэртээ бэлэглэхэбди.
    — Үхибүүд, мүнөө хэшээлдээ юу хэбэбди, юу мэдэхэ болообибди, юун тухай хөөрэлдөөбибди?
    — Байгаали, агаар тухай хөөрэлдөөбибди.
    — Агаар тухай юу мэдэхэ болообта?
    — Агаар хаража болохо гү?
    — Үгы, гансал мэдэржэ болохо.
    — Хайшан гээд?
    — Үхибүүдэй харюу.
    — Байгаалияа, агаараа гамнажа, аршалха хэрэгтэй гү? Юундэ?
    — Үхибүүдэй харюу.
    — Энэ хэшээлдэ үхибүүд хуу бэрхээр хүдэлбэт, бэрхэнүүдта даа.
    Иигээд хэшээлнай дүүрэбэ.

гаршаг