Зандынова Лхамажап Баировна,
Эрхүү можын Багшанарай мэргэжэлээ
дээшэлүүлгын институдай
этнопедагогикын кафедрын методист
 
Алсаева Людмила Хантаевна,
Усть-Ордын тойрогой Баяндайн аймагай
Нагалагай дунда һургуулиин
эхин классуудай багша
 
 
ТЕМЭ «ДИФТОНГНУУДАЙ ОРОН»
Хэшээл-онтохон
2 класс
 
Хэшээлэй зорилгонууд:
1. Дифтонгнууд тухай ойлгосотой танилсуулха, бэхижүүлхэ. Дифтонгнуудые зүбөөр үгүүлжэ һургаха. Дифтонгнуудай зүб бэшэлгын дүримүүдээр танилсуулха.
2. Үхибүүдэй аман хэлэлгэ хүгжөөлгэ.
3. Онтохоной аргаар түрэл хэлэндээ үхибүүдэй һонирхол татаха.
 
Хэшээлэй хэрэгсэлнүүд: компьютер, медиапроектор, самбар, «мүшэхэнүүд», сигнальна хабтаһан-карточканууд.
Хэшээлэй янза: шэнэ темэтэй танилсалга.
Хэшээлэй түхэл: стандартна бэшэ, хэшээл-онтохон
Хэшээлэй арганууд: нааданай зүйлнүүд.
 
Хэшээлэй ябаса:
I. Эмхидхэлэй үе
1, 2-дохи слайднууд
— Бидэ мүнөө энэ хэшээлдээ «Дифтонгнуудай орон» гэжэ онтохонтой танилсахабди.
— Ямар абяануудые дифтонгнууд гэдэг бэ гэжэ мэдэхэбди, дифтонгнуудые зүбөөр бэшэжэ, уншажа, үгүүлжэ һурахабди, шэнэ үгэнүүдтэй танилсахабди.
 
3-дахи слайд
— Энэ суургануудые нээхын түлөө, түлхюурнүүд дээрэхи абяануудые зүбөөр үгүүлэгты.
— Эдэ абяанууд дифтонгнууд гэжэ нэрэтэй.
 
II. Онтохон «Дифтонгнуудай орон»
4-дэхи слайд
1. Онтохоной эхин.
— Сэсэн Хүүхэн маанадта онтохо зугаалхань:
Урайхани урайнда
Урайни сагай мэндэдэ,
Түрүүхэни түрүүндэ
Түрүүни сагай мэндэдэ
Буряад манай хэлэндэ,
Аялгануудай баян орондо
Дифтонгнууд гэжэ абяанууд
Жаргалтай ажаһуудаг байгаа.
 
5 слайд
Багша «Аялгануудай илгарал» гэһэн таблицатай танилсуулна.
 
2. Хэшээлэй зорилготой танилсалга.
6-дахи слайд
«Нэгэтэ аймшагтай Луу ниидэжэ ерээд, гал носоожо, дифтонгнуудыемнай абаад ябашаба. Тиигэээ Луу хэлэбэ:
— Шэнэ үгэнүүдтэй, дүримүүдтэй танилсаа һаатнай, зүб уншажа, бэшэжэ һураа һаатнай, дифтонгнуудыетнай тэхэрюулхэб!
 
3. Дифтонгнуудай зүб бэшэлгын дүримүүдтэй, шэнэ үгэнүүдтэй танилсуулга.
— АЙ (7-8 слайднууд)
Хандагай, хараасгай, гахай, баабгай.
 
ОЙ (9-10 слайднууд)
Могой, нохой, мойһон, борбоосгой
Дүримтэй танилсалга:
(11 слайд)
Ай, -ой аялганууд үгын алишье үедэ бэшэгдэдэг.
Зүб уншалга.
ЭЙ (12-14 слайднууд)
Миисгэй, эрбээхэй, мэлхэй, мөөдэй.
Дүримтэй танилсалга:
Эй аялган үгын эхин үеһөө бэшэндэбэшэгдэдэг.
Зүб уншалга.
УЙ (15 слайд)
Уйлана, уймар
 
— ҮЙ (16-18 слайднууд)
Түйсэ, түймэр, үйлсэ, гүйнэ.
Дүримтэй танилсалга:
Уй, үй аялганууд үгын эхин үедэ бэшэгдэдэг.
Зүб уншалга.
Тобшолол.
 
4. Физминутка. 19-дэхи слайд
Нэгэн, хоёр – бодоёл даа,
Нэнгэн, найган тогтоёл даа.
Альгаа ташан наадаял даа,
Арбагашан ниидэел даа.
Бэшээлди даа, бэшээлди даа,
Бэшэг бэшээд, эсээлди даа.
Барбаадайгаа – барһаханаа,
Долёобороо, дундахияа
Һэжэрээбди, һэгсэрээбди,
Һэжэрхээрээ һэргээгээбди.
Дахин һуугаад дабтахамнай.
Бээрэнгүйгөөр бэшэхэмнай.
 
5. Бэшэлгын хүдэлмэри. 20-дохи слайд
Зай, үхибүүд, Манзан Гүрмэ төөдэйн амитад тухай һонирхолтой хөөрөө шагнагты.
Амитадай ажамидарал тухай
Могой – хоротой амитан.
Баабгай үбэлдөө эшээн соогоо унтадаг.
Нохой – хүнэй нүхэр.
Мэлхэй удаан ябадаг.
Миисгэй хулгана баридаг гэрэй амитан.
Эрбээхэй сэсэгүүдэй шүүһээр хооллодог.
Хараасгай уурхайгаа гэрэй хушалта доро заһадаг.
Хандагай намартаа эбэрээ хаядаг.
 
Дифтонгнуудтай үгэнүүдые түүжэ бэшэгты.
Тобшолол: аялгануудай һубарил, дүримүүдые дабталга.
 
6. Сигнальна карточкануудаар хүдэлмэри. 21-дэхи слайд
Наадан «Мэргэн һурагша»
... орондо сигнальна карточкануудаар таараха дифтонгнуудые харуулха.
 
III. Бэхижүүлгын шата.
««Мүшэтэ саг» наадан. 22, 23-дахи слайднууд
Сэсэн Хүүхэн таанадта хандана: «Нажарай хүрэ (һэеы гэр) соогоо Эрдэмэй гал носоое! «Мүшэтэ саг» гэжэ наадая, мүнөөдэрэйнгээ хэшээл дээрэ абаһан мэдэсэнүүдээ бэхижүүлэе!».
Багша зүб харюугай түлөө «мүшэхэнүүдые» хубаана.
 
1-дэхи даабари: «Таагты». 24-дэхи слайд
1. Ямар амитан үбэлдөө эшээн соогоо унтадаг бэ?
2. Хоротой амитан.
3. Удаан ябадаг амитан.
4. Ямар амитан хулгана баридаг бэ?
5. Юун сэсэгүүдэй шүүһээр хооллодог бэ?
6. Ямар амитан намартаа эбэрээ хаядаг бэ?
7. Хүнэй нүхэр.
8. Юун уургайгаа гэрэй хушалта доро заһадаг бэ?
 
2-дохи даабари: «Хоргодоон». 25-дахи слайд
Ай, -ой, -эй, -уй, -үй дифтонгнуудтай зурагуудые нэрлэгты.
Тобшолол.
Хэшээлэй дүн. 26-дахи слайд
Энэ хэшээлдэ бидэ дифтонгнуудтай танилсабабди, хайшан гэжэ бэшэгдэдэг бэ гэжэ мэдэбэбди, ехэ һонин онтохо шагнабабди. Бүхы даабаринуудые дүүргэбэбди, Эрдэмэй гал носообобди.
 
Сэгнэлтын тэмдэгүүдые табилга.
Хэшээлэй түгэсхэл.
 
Гал гуламтадамнай
Эрдэмэй гал
Хододоо носожо байг лэ!

гаршаг