Түрүүшын агнуурида үдэшэхэ ёһо заншал
 
Ванзатова Гэрэлма Ринчинимбуевна,
Улаан-Үдэ хотын 32-дохи һургуулиин
буряад хэлэнэй багша
 
Заншал соомнай халуухан сай,
Заншал соомнай хани барисаан,
Заншал соомнай галай бадараан
Ц-Д. Дондокова
 
    Хабаадаха нюурнууд:
    1. 10-12 наһатай хүбүүн
    2. Хүбүүнэй эсэгэ
    3. Хүбүүнэй эжы
    4. Эгэшэ – 13 наһатай
    5. Дүү басаган – найма наһатай
    6. Нагасанар талаһаа түрэлхид
    7. Абганар талаһаа түрэлхид
    8. Авторай үгэнүүдые уншагшад
    9. Морин хууршан
 
    Хэрэгсэлнүүд:
    1. Эрын юһэн эрдэни тухай слайднууд
    2. Зэр зэмсэг, буряад арадай хубсаһан тухай слайднууд.
    3. Зэр зэмсэг, буряад арадай хубсаһан
    4. Арадай аман зохёолоор суглуулбаринууд
 
    Морин хуурай аялга зэдэлнэ
 
    Автор:
    Элинсэг хулинсагуудһаа эхитэй
    Эрын юһэн эрдэни тухай
    Эдир залуу, таанадтаа,
    Хэлэжэ үгэхэмнай, шагныт.
 
    1. Урлал
    Хуша, нарһан модоной
    Хуушан, шэнэ хабтагайгаар
    Хубиин хайрсаг, абдарнуудые
    Хуудамгүйгөөр харуулдаад,
    Нюуса олонтой угалзануудые
    Нугалжа залан гаргадаг
    Нютагаймнай нарин урашуул.
 
    2. Барилдаан
    Зунай зүлгэ ногоон дээр
    Зураг шэнги дүхэригөөр
    Зоной түрүү хүбүүднай
    Золоо туршаад үзэдэг лэ.
    Арсалан, заан бүхэшүүл
    Арад соомнай олон даа.
 
    3. Һээр шаха
    Һээр хүндэһэн айлшан
    Һэмээхэн тэрэнээ арилгаад,
    Һалгай гартаа баряад,
    Һайса сохихо баруунаараа.
    Толгойнь таһараад түргэнөөр
    Тос гээд унашаха.
 
    4. Найман гүрэлөө минаа
    Найман һалаа һураар
    Найдамтайгаар гүрэһэн
    Нариихан габшуур минаа
    Намаа шэнги сасагтай.
 
    5. Эбэр номын хүбшэ татаха
    Эрхим һурша эрэ
    Эршэлжэ номын хүбшэ
    Баатар хүндэл шандааһаяа
    Бахим нэгэ шангалжа,
    Баран зониие хүхеэхэ.
 
    6. Шүдэр томохо
    Элдэһэн зузаан арһанһаа
    Эсхэжэ һур абаад,
    Эршэлжэ тэрэнээ томоһоор
    Эмнигтээ шүдэр бэлдэхэ.
 
    7. Урилдаанай мори унаха
    Хурдан агтын нюрганһаа
    Хуурангүй түрүүн ерэгшэ
    Хуушанай моришо эрэ
    Хуурай аялга шагнаха.
 
    8. Дарха хэлгэ
    Хатуу хара түмэр
    Халуун галда улайлгаад,
    Хабатайгаар дабтажа,
    Хамаг хэрэгсэл бүтээдэг.
 
    9. Агнуури
    Намарай ольбоной унахада,
    Найдамтай нохойгоо дахуулаад,
    Найрта яараһан шэнгеэр
    Наартай ойлохо ангуушан.
 
    Автор:
    Буряад бүлэдэ хүбүүн түрэжэ, эхэ эсэгэеэ баясуулдаг, уг гарбалайнгаа ёһо заншалые даажа абадаг байгаа. Тиимэһээ буряадууд хүбүүгээ һайнаар хүмүүжүүлхые оролдодог бэлэй. Энэ юһэн эрдэниин шэнжээр хүбүүгээ эсэгэ хүн һургаха зэргэтэй һэн.
 
    Автор:
    Эрхытэндэ диилдэхэгүй,
    Аматанда абтахагүй,
    Эрын 9 эрдэм түгэсэһэн
    Эрхим һайн хүбүүн болоорой гэдэг һэн.
    Эрын юһэн эрдэмэй нэгэн болохо агнуури тухай хөөрэхэмнай.
 
    Автор:
    Хэдэн зуун жэлнүүдэй хугасаа соо табан хушуун малаа үдхэхынгөө хажуугаар буряадууд ан агнажа, арһа, мяха, эбэр, эмдэ орохо зүйлнүүдые олзолдог бэлэй.
    Март һараһаа октябрь болотор ан амитанай түллэхэ, үрэжэхэ үедэ агнажа болохогүй һэн. Мүн байгаалиин аюулда, түймэртэ, уһа шабарта шэнгэжэ, бэеэ абарха шадалгүй болоһон амитадта туһалха ёһотой байгаа.
 
    Автор:
    Холын урда сагһаа
    Хори буряадай абажа ябаһан
    Һайхан нэгэ заншал
    Һануулхамнай таанарта.
 
    Автор:
    Хүбүүнэйнгээ 10-12 наһатай болоходо, эсэгэнь агнууриин нюуса шадабари ойлгуулдаг, ой соо гал түлижэ, зүг оложо, уһа бэдэржэ һургадаг байһан юм.
     
    Ангуушадай хатар
 
    Морин хуурай аялга зэдэлнэ
 
    Автор:
    Альган дээрээ үргэһэн
    Аба эжы хоёрынь,
    Эльгэлжэ ябаһан
    Эгэшэ дүү хоёрынь,
    Наран шэнги нагсанарынь
    Ашата һайхан абганарынь сугларжа,
    Зэр зэмсэг, бэлэг сэлэг үгэхэнь,
    Үнэтэй үреэлнүүдээ хэлэхэнь.
 
    Эсэгэ:
    Эрэ түрэһэн урмандаш
    Эмээл шамдаа, баринаб.
    Эреэн хүлэг мориндоо
    Эрхим тэгшээр тохоорой.
 
    Хүбүүн:
    Эсэгын энэрхы үреэлые
    Эльгэ зүрхэндөө хадуубаб.
 
    Эжы:
    а) Арбан нэгэн хүшөөдэһэтэй
    Гал улаан залаатай,
    Үмдэһэн эзэндээ заяатай,
    Хори буряадай малгай.
 
    б) Энгэртэй, туруутай, захатай,
     Хонин хурьган дотортой,
    Хүйтэнһөө аршалха ёһотой
    Эрэ хүнэй дэгэл.
 
    Хүбүүн:
    Эжын зөөлэн гарһаа
    Эдэ бэлэгүүдые абахадаа,
    Эгээн ехээр баярлабаб даа.
 
    Нагасанар:
    а) Баабай эжын энхэрэл доро
    Боргожон үндыгөөш, бэежээш даа,
    Нагасанаршни, шамдаа
    Номо годли үгэнэбди
 
    б) Харбаһанаа хүсэжэ,
    Һарбайһанаа барижа,
    Алдашагүй мэргэн болоорой.
 
    Хүбүүн:
    Үндэр нагсанарай даабариие
    Ухаандаа хадуун абахаб даа.
 
    Абганар:
    а) Зай, абганаршни, баһа
    Ама хооһон байхагүйбди.
    Мүнгэн хутага, һэтэ
    Мүн лэ барюулхабди.
 
    б) Эсэгын нэрэ үргэхын тула,
    Эхын хараа баясуулхын тула
    Эрмэлзэн ябыш даа, хүбүүмнай.
 
    Хүбүүн:
    Һургаал заабариитнай
    Һанаан соогоо хадагалааб.
 
    Эжы:
    Эгэшэ дүү хоёршни
    Баһал хэлэхэ үгэтэй.
 
    Эгэшэ:
    Эхэ газараа
    Эмдэхэгүйн түла
    Эрмэгынь өөдэнь хятайлган
    Энээхэн гутал оёбоб даа.
 
    Дүү басаган:
    Ахай! Харагты даа!
    Одоол гоёор
    Арһан бээлэй оёоб!
    Дулаан байха ёһотой даа!
 
    Хүбүүн:
    Эгэшэ дүү хоёртоо һайниие хүргэнэб.
 
    Эсэгэ:
    Хүбүүмни!
    Эрэ хүнэй харгыда
    Эрэлхэг зүрхэтэйгooр орыш даа.
    Алдар нэрым нэрлүүлхэ
    Абын хүбүүн гүүлыш даа!
 
    Хүбүүн:
    Үнэтэй сэнтэй бэлэгүүдыетнай
    Үнэн зүрхэнһoo тогтообоб,
    Сэдьхэлһээ хэлэһэн үгэнүүдыетнай
    Сээжэ соогоо хадуубаб.
 
    Булта:
    Агнуурида ябахадаа ганзагатай,
    Ажалда ябахадаа алдартай ябаарай.
 
    Автор:
    Хүбүүн эрдэниеэ үдэшэел
    Ангуушанай ёохор дуулаял!
 
    Ангуушанай дуун
    Урда янгайн шэлүүһэн –
    Унаганай шэнээн шэлүүһэн.
    Урда хүлдөө бүдэртэй,
    Ямаршье һайхан шэлүүһэн.
 
    Дабталга:
    Хэнэй хүбүүн харбажа,
    Мэргэн соло дуулдаһай.
    Хэнэй хүүхэн хайшалжа,
    Уран соло дуулдаһай.
 
    Хойто янгайн шэлүүһэн –
    Хониной шэнээн шэлүүһэн.
    Хойто хүлдөө бүдэртэй,
    Ямаршье һайхан шэлүүһэн.
    Дабталга:

гаршаг