Содномов Сономбал Цыденович,
Буряад республикын габьяата багша
 
«АРАДАЙ БААТАР ГЭСЭР»
гэһэн үльгэр үзэлгөөр жэшээтэ хэшээлнүүд
4 класс
 
Темэ: «НЮҺАТА-НЮУРГАЙ ГЭЖЭ НЭРЭ ХҮБҮҮНДЭ ҮГТЭБЭ»
Гурбадахи хэшээл
 
Зорилгонууд
Һурагшадые «Нюһата-Нюургай гэжэ нэрэ хүбүүндэ үгтэбэ» гэһэн бүлэгтэй танилсуулха, урда үзэһэнөө дабтаха. Һурагшадай аман хэлэлгэ хүгжөөхэ. Арадай эпостэ дурлал түрүүлхэ.
 
Хэшээлэй ябаса
I. Эмхидхэлэй үе
II. Хэшээлэй темэ болон зорилготой танилсуулга
Мүнөөдэр бидэ «Абай-Гэсэр» гэһэн эпосэй «Нюһата-Нюургай гэжэ нэрэ хүбүүндэ үгтэбэ» гэһэн бүлэгтэйнь танилсахабди.
 
III. Дабталга
Энэ бүлэг харахын тула урда тээ үзэһэн бүлэг соомнай юун тухай хэлэгдэнэб гэжэ хөөрэлдэхэбди.
1. Саргал-Ноён хаан ямар зүүдэ зүүдэлээб?
Сүгтэ һүмбэр уулын хойто хаяада, тэнгэриин жэрьехэдэ боро эреэхэн булжамуур жэргэнэ. Тэрэ булжамуурые доошонь буулгаа һаа, газар дээрэ мүнөө боложо байһан үхэл тахал, гай тодхор сухариха, дарагдаха байна!» – гэжэ зүүдэниинь мэдүүлээ.
2. Саргал-Ноён юун гэжэ хэлэнэб?
Наран гоохониие Сэнгэлэн-Ноёнойнгоо һамган болгоё.
3. Наран-Гоохон абхайе хэн гэмтээгээб?
Хара Зутан.
Сээжэлдэһэн бүлэгөө хөөрэхэ.
 
IҮ. Шэнэ темэ
Шэнэ бүлэгтэй танилсахабди. Энэ бүлэг соо юун тухай хэлэгдэнэб гэжэ һананабта?
Баатар хүбүүндэ нэрэ үгтэһэн тухай.
а) Словарна хүдэлмэри
Энэ бүлэг уншахадамнай ойлгогдоогүй үгэнүүд дайралдаха:
торго магнал – баян хубсаһан тухай хэлэгдэнэ
тунхаг – үгэ үгэхэ, мэдээн
габьяа – мэдээжэ.
Энэ бүлэгтэй танилсуулангаа, багша удхыень тобшоор хөөрэжэ үгэхэ. Хөөрэжэ байхадаа, һурагшадаа тон анхаралтайгаар ажаглажа, үхибүүдэй хэр ойлгожо байһые тэмдэглэхэ. Хөөрэхэһөө урид, самбарта бэшээтэй байһан асуудалнуудта харюу бэлдэхэ даабари үгэхэ. Энэ бүлэг соо юун тухай хэлэгдэнэб? Нюһата-Нюургай түрүүшынгээ һамга абахадаа, Тэмээн-Улаан хаанай ямар боосоонуудые илааб?
б) Бэеэ даанги уншалга
Энэ бүлэг хэды хуби болгожо хубаахада болохоб гэһэн даабари үгөөд, уншаха.
 
Ү. Удха дээрэнь хүдэлэлгэ
а) Түсэб табилга. Һурагшадта асуудал табижа хэлсээд, түсэб табиха.
1. Баатар хүбүүнэй түрэлгэ.
2. Баатар хүбүүндэ нэрэ үгэлгэ.
3. Нюһата-Нюургайн түрүүшын һамга абалга.
4. Шаазгай-баян хаанай зарлаһан боосоон.
б) Хуби хубяарнь уншалга.
1-дэхи хубииень эли тодоор, шангаар уншана. Үхибүүд бэе бэеынгээ уншалга сэгнэнэ, шалгана. Тиихэдээ анхаралтайгаар шагнаха дадалтай болоно. 2-дохи, 3-дахи, 4-дэхи хубинуудыень нюур нюураар уншуулха. Уншахаһаа урид Саргал-Ноён зан абаряараа ямар хүн гэжэ һананабта гэһэн асуудалнуудаар хөөрэлдэхэ.
в) Нюур нюураар уншалга. Удха дээрэнь хүдэлэлгэ.
–– Нюһата-Нюургай юундэ Саргал-Ноёнойдо байха болооб?
Саргал-Ноён, Сэнгэлэн-Ноён дүүдээ айлшалжа, хүбүүтэй болоһондонь амаршалжа, хүбүүень гэртээ байлгахаяа абаад ошоо, минии хоёр хүбүүнтэй хамта ургаг лэ!.
–– Нюһата-Нюургай түрүүшынхиеэ һамга абахадаа юу хээб?
Амба сарай бараатай эльгэн хара шулууе хэтэ сахюур болоторнь хамха бутар харбаа. Хээрэ талада ургаһан тажагар улаан нарһые зомгоол болоторнь харбаа, алтан зээргэнын нүхые һэтэ һамна харбаа.
– Тэмээн-Улаан хаанай боосоонуудые оложо уншагты.
– Шаазгай-Баян хаанай зарлаһан боосоонуудые олоод уншагты.
– Нюһата-Нюургайн гадаа дүрэ зураглан хөөрэгты.
г) Тобшохон хөөрэлдөөн
Боосоон тухай үшөө ямар онтохо болон рассказуудые мэдэхэбтэ?
– Юундэ баатар хүбүүе «Нюһата-Нюургай» гэжэ нэрлэнэб?
– Саргал-Ноён Нюһата-Нюургайе ямар туршалгануудаар туршааб?
 
ҮI. Хэшээлэй дүн
– Энэ хэһэг соо юун тухай хэлэгдэнэб?
– Нюһата-Нюургай танда һайшагдаа гү?
– Юундэ һайшагдааб?
 
ҮII. Гэрэй даабари Гэртээ уншаад, хөөрэжэ шадаха болохо, асуудалнуудта дүүрэн харюу бэлдэхэ.

гаршаг