Содномов Сономбал Цыденович,
Буряад республикын габьяата багша
 
«АРАДАЙ БААТАР ГЭСЭР»
гэһэн үльгэр үзэлгөөр жэшээтэ хэшээлнүүд
4    класс
 
 
Темэ: «БААТАР БЭЕЭ БЭЕЛЖЭ, ГЭСЭР БОЛОЖО ТОДОРБО»
Дүрбэдэхи хэшээл
 
Зорилго: Һурагшадые «Баатар бэеэ бэелжэ, Гэсэр боложо тодорбо» гэһэн хэһэгтэй танилсуулха; бэе бэедээ хүндэтэйгөөр хандажа һургаха, түрэһэн дайдадаа дуратайгаар хүмүүжүүлхэ.
 
Хэшээлэй ябаса
I. Эмхидхэлэй үе
– Мүнөөдэр бидэ урда гараһанаа дабтажа, «Абай Гэсэр» гэһэн эпосэй шэнэ хэһэгтэй танилсахабди.

II. Урда үзэһэнөө дабталга
– Нэн түрүүн урда үзэһэн хэһэгээрээ нэгэ хэды асуудалнуудта харюусагты.
– «Нюһата-Нюургай» – гэжэ нэрэ юундэ үгөөб, хэн үгэһэн бэ?
Юундэб гэхэдэ, Нюһатай, хүлһэнэй зутармаан байна гээд, хун сагаан толгойтой, хулһан сагаан тулууртай үбгэн үгөө.
– «Нюһата-Нюургай» – түрүүшынгээ һамга абахадаа Тэмээн-Улаан хаанай ямар боосоонуудые илааб?
Нюһатай-Нюургай түрүүшынгээ һамга абахадаа, Тэмээн-Улаан хаанай боосоонуудые илаа. Амба сарай бараатай эльгэн хара шулууе хэтэ сахюур болоторнь хамха бутар харбаа. Хээрэ талада ургаһан тансагар улаан нарһые зомгоол болоторнь харбаа, алтан зээргэнын нүхые һэтэ һамна харбаа.
– Саргал-Ноён зан абаряараа ямар хүн гэжэ һананабта?
(Минии һанахада, Саргал-Ноён …)
 
III. Шэнэ темэ
– Мүнөө «Баатар бэеэ бэелжэ, Гэсэр боложо тодорбо» гэһэн хэһэгтэйнь танилсахабди.
Энэ хэһэг соо юун тухай хэлэгдэхэб гэжэ һананабта?
Баатар хүбүүнэй Гэсэр боложо тодорһон тухай.
 
IV. Словарна хүдэлмэри
– Энэ хэһэг уншахадамнай, ойлгогдоогүй үгэнүүд дайралдаха:
дүүлибэ – гүйлгэбэ гэһэн удхатай;
бүргэд – томо, мяхаша шубуун;
боосоон – (3-дахи класста боосоон тухай ямар зохёол уншаа һэмди? «Боосоогоо алдаһан Булад»).
 
V. Багшын уншалга
– Би мүнөө уншаад үгэхэмни, харин таанад анхаралтайгаар шагнажа, самбарта байһан асуудалнуудта харюу үгэхэ ёһотойт:
1) Энэ хэһэг соо юун тухай хэлэгдэнэб?
2) Нюһата-Нюургай яажа һамгадаа гайхуулһан байнаб? (Багша уншана).
– Һайшаагдаа гү? Юугээрээ һайшаагдааб?
– Үшөө хүндэ хүшэр, ойлгогдоогүй үгэнүүд байгаа гү?
 
VI. Асуудалнуудта харюу
– Энэ хэһэг соо юун тухай хэлэгдэнэб? (Нюһата-Нюургайн Гэсэр болоһон тухай).
– Хоёрдохи асуудалда хэн харюу үгэхэб? (Гэртээ хонодоггүй, үглөөнэй наранаар бусажа, хоёр һамгадаа гайхуулдаг һэн).
 
VII. Һурагшадай уншалга
а) Түрүүн аман соогоо уншалга
б) Шангаар уншалга
Абзацаар уншая. Хэн эхилхэб? Яарангүйгөөр, зүбөөр уншаха.
 
VIII. Уран арганууд дээрэ хүдэлэлгэ.
— Ямар уран арганууд хэрэглэгдэһэн байнаб? (Зэргэсүүлгэ, эпитет, метафора г. м.)
— Хара туруунһаа дүлэ татуулан бууба?
— Хүжүүн хара нюргатай?
— Мүнөө өөһэдөө текст сооһоо ологты. (Алда хара гэзэгэтэй – эпитет; яхад мүнгэн эмээл – метафора; бүргэд шэнги бүрэлзэбэ – зэргэсүүлгэ; харабсар шэнги хабталзаба – зэргэсүүлгэ).
 
IX. Удхаарнь хөөрэлгэ
– Хэн удхыень өөрынгөө үгөөр хөөрөөд үгэхэб?
– Нюһата-Нюургайн морин тухай юун гэжэ хэлэгдэнэб?
Халтиршагүй туруутай, даариташагүй нюргатай, гушан алда бэетэй, гурбан тэбэри дэлһэтэй морин туруунһаа дүлэ татуулан, нюдэнһөө гал сахилуулан бууба.
– Нюһата-Нюургайн баатар хүбүүн болоһон тухай үгэнүүдые оложо уншагты.
– Эхэ эсэгэ хоёрынь, хоёр һамгадынь юундэ ехээр баясанаб?
Эхэ эсэгэ хоёрынь үнэхөөрөө баатар хүбүү түрэһэнөө баясан ойлгобо, хоёр һамгадынь баатар хүбүүнэй һамгад байһанаа ойлгожо, баясана.
– Гэсэрэй орон нютаг тухай үгэнүүдые оложо уншагты.
– Юундэ Булжамууртын орон гэжэ нэрлэгдэһэн байнаб?
– Ямар үгэһөө бии болооб? (Булжамуур).
– Харин таанадһаа ямар орондо ажаһуудагбта гэжэ һураа һаа, юун гээд харюусахабта?
– Өөһэдынгөө түрэл орон, түрэһэн нютаг тухайгаа хөөрөөд үгэгты.
 
X. Уран уншалга
Ажалай дэбтэртэ бэшэхэ.
 
XI. Хэшээлэй дүн
– Энэ хэшээлдээ ямар хэһэгтэйнь танилсаа гээшэбиибди?
– Энээн соо юун тухай хэлэгдэнэб?
– Шэнэ юу мэдэхэ болообта?
 
XII. Гэрэй даабари

– Гэртээ уншаад, хөөрэжэ шадаха болохо, асуудалнуудта дүүрэн харюу бэлдэхэ. 


гаршаг