“Гэмтэн баригдаба”

    “Ой соо”

    “Далай ламын шагнал”

 

    Хэшээлэй зорилго, түхэл.

    Класс хоёр команда боложо хубаарна.

    Капитануудые һунгалга.

    Командадаа нэрэ һаналга, тэрээнииень самбарта бэшэлгэ.

 

    1) Д.-Р. О. Батожабай хэды ондо түрөөб?

 (1921)

    2) Д.-Р. Батожабайн түрэһэн нютаг.

    3) 1936 ондо Зугаалайн долоон жэлэй һургуули дүүргээд, Улаан–Үдэ хото ерэжэ, ямар һургуулида орооб?

    4) 1941 ондо авиационно һургуули дүүргэжэ, летчик болоод, дайнай газарта ямар самолет жолоододог байгааб?

    5) Д.-Р. Батожабайн сценэ дээрэ нэгэтэшье табигдаагүй түрүүшын пьесэ

( 4 акттай, 7 үзэгдэлтэй “Илалтын аша)

    6) Д.-Р. Батожабай хэды ондо Москва хото ошожо, Максим Горькийн нэрэмжэтэ Литературна институдай студент болооб?

    7) Д.-Р. Батожабайн бэшэһэн сценаринуудаар ямар кинофильмнүүд буулгагдааб?

(Адуушанай дуун”, “Алтан гэр”)

    8) Д.-Р. Батожабайн “Төөригдэһэн хуби заяан” ямар жанрай зохёол болодог бэ?

    9) Роман-трилогиин нэгэдэхи номой нэрэ

    10) Трилогиин хоёрдохи номой нэрэ

 ("Шуурган өөдэ”)

    11) Энэ зохёолой гурбадахи номой нэрэ

    12) Д.-Р. Батожабайн автобиографическа повесть

    13) Бидэ 7-дохи класста Д.-Р. Батожабайн ямар романһаа хэһэгүүдые уншаа һэмбибди

    14) Чулуун-Бата ямар зохёолой герой бэ?

 

    1) Бултанһаа ехээр буян хэхые оролдон, нангин шүтөөн Туваан хамбаһаа адис абажа, нүгэлөө арюудхаха һанаатай зоной дундуур хаха түрин, урагшаа жүдхэжэ ябаба.

    2) Туваан хамбын зүүн хажууда хүхэ торгон дэгэл дээгүүрээ улаан бүһэ бүһэлжэ, ута мүнгэн хутага зүүнхэй энэ хүниие харахада, зүгөөргүй һүртэй байгаа һэн.

    3) Полициин урядник … дасан дээрэ байдаг Шаргай хоёр хэлэгүй үхэрнүүд мэтэ шииганалдан, Аламжын барьягар томо гарайнь сарбууда гэнжын замагтай бугааг үмэдхүүлжэ байбад.

    4) Адуу манажа ябаһан Аламжа һүлэмхихэн өөг хашхараа дуулажа, хүр саһан соо үхэжэ хэбтэһэн хүниие оложо, гэртээ асарһан юм. Талын буряадай гэр соо мэдээ ороходоо, … Аламжатанда намтараа хөөрөө һэн.

    5) Нэгэтэ һүни арбан дүрбэн монсогор саахар абалитай болоһон хүбүүхэн арбан табадахяа Дашада үүдэ нээхэ гэжэ хаяа доогуурнь оробо. Гэр дотор тэмтэржэ ябаһаар, һогтуугаар газарта хэбтэһэн Намдагай нюур дээрэнь гэшхэжэрхиһэн юм.

 

    1) Үбгэнэйнгөө Шара Дамбатай хөөрэлдэхые алдангүй харашоод байгаа һэн.

    2) Ууртайгаар бархиран, хүхэлтэеэ буляалдана.

 

    1) Аюул болоо һаань, һула һалахагүй гэжэ бодоһон һээрэй эзэн арһан тулам соохи мүнгэнһөө өөрөө хулуужа эхилбэ.

    2) Аламжатай хамта бии бололдоод байһан хитад хори сагаан хаяад үгэбэ. Энэ хитадые буряадууд бүгэдэ шахуу танидаг байгаа, “Муухай” гэжэ нэрлэдэг һэн.

    3) Шэнэ заседательтай болоходоо, нютагай зон балайшье баярлаагүй һэн. Омог бүдүүрхүү зантайһаа гадна, халтад гэбэл гарай хуули хэрэглэдэг үбгэн байгаа ха юм.

    4) Аламжын һээр хуха сохихыень хаража байһан баян һанагдаагүйгөөр Бүхэ Ламаһаа урбажа, тэрээнэй түлөө табиһан 100 түхэригөө һөөргэнь абаад, Аламжа тээшэ болобо.

    5) Толгойдонь углажархиһан шэрэм лонхо шэнгеэр тэрээнэй хүзүүндэ няалдашаба.

    6) Долоон жэлэй саада тээ эсэгынгээ толгой сохижо унагаагаад, тэрьедэһэн хүбүүн түрэһэн эсэгэеэ үхөө гэжэ тоолодог байгаа… Харыт, толгойдоо шиидамай һорьботой … … урдань ерээд зогсожо байнал!..

 

    1) Аламжатан хэнһээ һэеы гэр урьһаар абажа, табан жэл соо адууень харааб?

    2) Туваан хамбаһаа адис хүртэхын тула түрисэлдэһэн зоной хүл доогуур хэн дарагдан унааб?

    3) Тэргэнүүд дээрэ Агын болон Сүүгэлэй дасануудай нэжээд томо тогоонуудые абажа ябаһан хүнүүдтэй Аламжын таниха хэн ябалсанаб?

    4) Отог соогоо унтажа хэбтэһэн Аламжа зүүдэндээ хэниие харааб?

    5) Торгон хара гэзэгэеэ Аламжа юугээр отолооб?

    6) Бүхэ барилдаашадһаа хэн Ага соо суурхадаг байһан бэ?

    7) Хэды жэлэй саана обоогой найрай барилдаанда Аламжа Шара Дамбада хаягдаһан байгааб?

    8) Томо тогоонуудые шэрээд ябаһан хүнүүдһээ хэн хүбүүн Жалмые һайхашаан хаража байгааб?

    9) Агын дасанай тогоон соо хэды хониной мяхан багтаха гэлсэнэб?

    10) Аламжын һээр сохиходонь, Мо Фэй хитад хэды сагаанай мүнгэ түлөөб?

    11) Бүхэ Ламые диилээд, майхандаа ошожо ябаһан Аламжа ойлгомторгүй хэниие дайражархиһан байгааб?

    12) Хан-Уулын барилдаанда Аламжа хэниие диилээб?

    13) Барилдажа эхилээд байхадаа, Аламжын эсэгэ хүбүүгээ юугээрнь таняаб?

    14) Наваан Чингиз Аламжа хүбүүнтэеэ хэды жэл боложо уулзанаб?

    15) Арбан долоотой Аламжа хүбүүгээ эсэгэнь хэнэй тэнэг басагые һамган болгожо абахыень баалаһан байгааб?

    16) Наваан Чингиз Жалмые һүни хаана хаяһан байгааб?

    17) Наваан Чингиз хаанаа шиидамай һорьботой байгааб?

    18) Туваан хамбаһаа юу абабабди, саг һайн болохо гэжэ зон этигээд байнаб?

    19) Намдаг баяниие Шара Дамба Аламжа хоёр юун гэжэ хараанаб?

    20) Тэмээнэй һээр сохюулжа байһан хүн хэн бэ?

    21) Бүхэ Лама барилдаанда Аламжада диилдэхэһээ урда хэниие хаяаб?

(Баргажанай Тэнэг Бүхые)

    22) Далай ламын шагнал хэды түхэриг байгааб?

(Гурбан зуун түхэриг)

    23) Аламжа Далай ламын шагналда хүртөө һаа, юутэй болохоб?

(Орохо гэртэй, һааха үнеэтэй)

    24) Далай ламын шагналай түлөө барилдаанда ударидагша хүн (судья) хэн бэ?

(Лубсан бүхэ)

    25) Аламжын эсэгэ Далай ламын шагналда хүртөө, Демьян Пустяковые газар уруу толгойгоорнь сохижо хаяад тэрьедээ. Самбуу лама тэрээниие юун гэжэ нэрлээб?

 

    Хоёр карточкаһаа шэлэжэ абаха (капитанууд), тиигээд командатаяа зүбшэхэ.

 

    1-дэхи команда: Аламжа һээр сохино.

    Тэмээнэй хара һээр гарта хэды дахин хэмнэжэ, нюдарга һээр хоёрой хоорондохи зай тэнсүүлһэн бэеэрээ Аламжа хүсэлэн шаажархиба. Яһан һээр дундуураа хоёр боложо, шанагын шэнээн толгойнь хиидэн, Загдын магнайда сэхэ буушаба.

 

    2-дохи команда: Аламжа эсэгэтэеэ барилдана.

    Гэнтэ мэдэхэдээ, бүхы хүсэеэ суглуулжа, урдаа байһан эсэгэдээ Аламжа аһашоод байба. Үргэхэ гэхэдээ хооһон гараа даахаар бэшэ, дэгээ хэхэ гэхэдээ, хүлөө үргэхэ тэнхээн үгы… Тиибэшье Наваан Чингизые унагааха һанаатай хүлдэнь аһажал байба.

 

    1) Яахадаад, байза, бултанһаа урид хамба ламаһаа адис абаад орхихомни ааб?

(Аламжа)

    2) Бултанһаа ехэ ноён болохо болтогойб, хамагһаа олон малтай болохо болтогойб!

(Гулваа ноён)

    3) Аба-а, аба-а! Абыемнай абаашабал!

(Булад)

    4) Ноёдоор үһөөтэй хүн толгойгүй, нохойтой үһөөтэй хүн хормойгүй гэһэн юм!

    5) Абарыт! Хүбүүемни гэшхэжэ байналта!

(Жалма)

    6) Малгүй хүнби! Малгүй хүнби!.

    7) Үхэр малһаа байха ши бидэ хоёр энэ тогоон соо ороходоо болохобди.

    8) Зургаан жэлэй саада тээ барилдагшаһаа ондоо болоо гүб?

(Аламжа)

    9) Хэрбээ найр дээрэ оройлжо, бүхын түрүү шагнал абаагүй һаа яаха гээшэбиб?

    10) Энэ туламтай мүнгэнэй тоогоор боосолдоё!

(Намдаг баян) 

    11) Залуу ябахадаа, шинии зэргын хүнүүдээр яһалал носолдоһон хүнби. Бүһэшни һула! Заһажа уя!

    12) Харанагүй гүш? Тэрэ нюсэгэн “халааһанууд” энэ Аламжын түлөө хүхижэ байна ха юм!

    13) Иигээд лэ дүүрээ! Жаргал ерээ гээшэ… һааха үнеэн, орохо гэр бии. Саашань бурханай заяагаар болоно бэзэбди!

(Аламжа)

    14) Шэнэ бүхэ хожомдожо ерээд, барилдахамни гэжэ байнал!

    15) Агын дасангай үбгэн ламхай Сүүгэлэй гэгээн хоёр зүбшөө! Аламжа, бэеэ заһажа бай!

    16) Бари, хүбүүн! Би мүнгэ эринэгүйб! Таанад намда үригүй болоот.

(Мо Фэй хитад)

    17) Минии нэгэ үдэр миин үнжэбэл, нэгэ бэшэ, юһэн иимэнүүд хүбүүд хооһон бархиралдахал!

(Мо Фэй хитад)

    18) Иимэ һайхан дайдада тэнэг хүн туража үхэхэ. Ой ороод, үлир мойһоор хооллыш! Хушын һамар! Досоохинь хуу тоһон ха юм!

(Мой Фэй хитад)

    19) Пустяков буудана ха даа. Тэрэ хариһаа ерэһэн шүдхэрые буудаа! Алахань гэжэ һанаһамни, һогтуу Пустяков тудахаар бэшэ байба!

(Самбуу лама)

    20) Нохойн яла түлэхыень Далай лама мүнгэ эльгээгээ юм гү?

(Аламжа)