…Аюул, баяраар дүүрэн үйлэ хубитаяа нэгэнтэ бэшэ хубаалдаһан хоёр хүлтэй эзэниинь ябашоо, хайшаа ябашооб?.. Урдань тала руу ябахадаа, нэгэ хэды хоноод лэ гэртээ ерэгшэ бэлэй. Ехэл удаанаар ябахадаа, һараһаа үлэгшэгүй бэлэй. Харин эзэнэйнь гэрһээ мордожо гараһан тэрэ ааяма халуун үдэрһөө хойшо хэды хоног үнгэрөөб?.. Хэрмэшэ хэлэгүй адагуусан хадаа эрьелдэжэ үнгэрһэн үдэрнүүдэй тоое яажа мэдэхэ бэлэй. Теэд тэрэ гашуудалта хахасалгаһаа хойшо нилээн саг үнгэрөө. Мүнөө саһан оронхой даа. Агнууриин хаһа түлэг дундаа.
… Тиихэдэ, эзэнэйдэнь олон хүнүүд суглараа бэлэй. Үнөөхи үмхэй уһаяа угаа һэн ха: бага, сага шууялдаа юм. Теэд урданайхидаал шэнги сонхын шэлэй доһолсо энеэлдээгүй, гэрэй оёорой лужаганаса дэбхэрэлдээгүй. Ехэнхидээ юундэшьеб, нохойн гангинаһан шэнги абяан дуулдахадаа, уяанда байһан Хэрмэшын досоохиие хуу урбуулжархёо юм. Һаншагтайшуулайнь нюдэнһөө гэрэлтэй монсогорхон дуһалнуудай гоожохые нохой хараа. Хаһатай, хүдэр бэетэй эзэниинь гэрһээ гаража, Хэрмэшэеэ юундэшьеб байрадань уяад, юушьеб хэлэжэ байгаад тархииень, нойтон хоншоорыень эльбээ, эрхэлүүлээ. Мүн нохойшье өөрынгөө хубида нюурыень, гарыень долёогоод, долёогоод абаба.
Эзэнэйнгээ харасыень, һанаа бодолыень таадаг болоһон Хэрмэшэ тиихэдэ юушье ойлгоогүй һэн. Эзэниинь яахадаа эжэл нүхэрөө байрадань уяа һэм? Хахасалгын уйдхар гунигаар, амар мэндэ уулзаха этигэл, найдабаряар дүүрэн сэдьхэлээр эзэнэйнгээ шэртэһэн харасые Хэрмэшэ яахадаа анжараагүйб? Теэд анжараашье һаа, үе наһандаа уулзахагүйгөөр эзэнһээ тиихэдэ хахасажа байһанаа нохой яажа мэдэхэ бэлэй даа. Хэрмэшэ эзэнэйнгээ хойноһоо даб гэхэдээ түмэр гэнжэдээ угзаруулаад, гомдонгёор, сүхэрэнгеэр гангинаһаар дүүлиһээр гээгдэшоо бэлэй.
Агнажа эхилхэһээнь хойшо үнэн сэхээр алба хэһэн нүхэрөө орхёод, нэгэхэншье хэрмэ баряагүй һамгаяа, буугай сэмгэ дааха шадалгүй ахир заахан хүбүүгээ дахуулаад ябашахадань, Хэрмэшэдэ угаашье гомдолтой байжа, нюдэнһөөнь монсогорхон уһа эжэлүүдгүй дуһалуулаа һэн. Уданшьегүй тэдэ дахуулнуудынь уруу дуруухан гэртээ тэхэрибэ. Эзыень хаанашьеб орхиһон һамган хүбүүн хоёр Хэрмэшын урда зэмэтэй амитандал адляар урдаһаань сэхэ харахаяа сүхэрһэн шэнги гэртээ орошоо бэлэй…
Эндэ үгтэһэн асуудалнуудые хэрэглэжэ болохот, үгышье һаа өөрынгөө шэглэлээр шэнжэлэгты.
а) зохёолой эпизодой гол бодол элирүүлэгты (гол үгэнүүдые, холбоо үгэнүүдые түүжэ бэшэгты);
б) зохёол соо Хэрмэшын ажабайдалда ямар гол ушар туданаб?;
в) эндэ үгтэһэн эпизод Хэрмэшын ажабайдалда ямар удхатайб?;
г) хүн ба нохой хоёрой харилсаан;
д) Хэрмэшын сэдьхэлэй байдал;
е )автор энэ зохёолоороо юун гэжэ хэлэхэеэ һанааб?
ТВОРЧЕСКО СЕКЦИ БУРЯАД ЛИТЕРАТУРА
9 КЛАСС
- Эндэ үгтэһэн «Аршаанай дуһал» гэһэн зохёолһоо хэһэг анхаралтайгаар уншаад, «Ажал, эрдэм – алдар соло» гэһэн темэдэ найруулга–бодомжолго бэшэгты.
- Энэ зохёолой автор хэн бэ?
«…Ажамидархын тула үдэр бүри эдеэлхэ, ундалха, хубсалха ёһотой болобошье, залхууда, уйдхарта эзэлэгдэнгүй, ном һударта хэшээл ехэтэйгээр хандажа, эрдэмдэ шуналтай ябаха шухала гэһэн бэлэй. Мүн тиихэдэ амияа тэдхэхын тулада адууһа мал харюулжа, арбай таряа тарижа, аралжаа наймаа эрхилжэ, зунай сагта халаха, үбэлэй хүйтэндэ даараха үйлэдэ оробошье, эдэ бэрхэшээлһээ тунхарингүй эрдэм шудалха замаар залан сэхэ яба! Шамайе али болохоор муушалха, харшалха, хорлохо тэригүүтэнэй харгыдашни ушарбал, зоригоо мүхэнгүй, атаархалта жүтөө, мэхэтэ нүхэсэлые зайлан дабаха сэдьхэлтэй, эрдэм соёлой һуралсалда хүсэеэ эршэдхэн үнэн сэхэ ябаха гэһэн удха түгэлдэр үльгэр бэлэй…».
гаршаг