Балданова Ханда Баторовна,
Зэдын аймагай Цагаатайн дунда һургуули
 
 
ТЕМЭ: ЮУМЭНЭЙ НЭРЫН НЭГЭНЭЙ БА ОЛОНОЙ ТОО
3 класс
 
Зорилго:
1.           Юумэнэй нэрын нэгэнэй ба олоной тоотой танилсуулха, олоной тоогой юумэнэй нэрэнүүд ямар асуудалда харюусанаб, ямар залгалтын хүсөөр олоной тоогой юумэнэй нэрэнүүд бии болоноб гэжэ танилсуулха, нэгэнэй ба олоной тоогой нэрэнүүдые бии болгожо һургаха;
2. Юумэнэй нэрые ондоо хэлэлгын хубинуудһаа илгаруулха аргыень, аман ба бэшэмэл хэлэлгэ, ухаан бодолыень, анхаралыень хүгжөөхэ;
3. Хажуудахи нүхэрөө, тойроод байһан хүнүүдые хүндэлхэ, хэрэгсэлнүүдээ гамнаха, журамтай байха, оролдосотойгоор хүдэлхэ, байгаалиингаа баялигаар, түрэл буряад хэлээрээ омогорхожо ябахаар хүмүүжүүлхэ.
 
Хэшээлэй ябаса:
1.     Эмхидхэлэй үе
2.     Гэрэй даабари шалгалга
3. Үзэһэнөө дабталга
4. Шэнэ темэтэй танилсалгын бэлэдхэл
5. Шэнэ темэтэй танилсалга
6. Бэхижүүлгэ
7. Гэрэй даабари
 
I. Эмхидхэлэй үе
       Мүнөөдэрэймнай хэшээлдэ аймагаймнай эхин классуудай багшанар ерээд байна. Айлшад тээшээ хаража, мэндэеэ хэлэебди. Тиигээд бидэ булта һайнаар хүдэлжэ, бэрхэеэ харуулаябди.
Хэшээлэй үедэ һайнаар хүдэлһэн, зүб харюунуудые үгэһэн хүндэ карточканууд үгтэжэ байха. Хэн хэды карточкануудтай болооб гэжэ элирүүлээд, сэгнэлтын тэмдэгүүд табигдаха. Тиимэһээ һайса оролдожо, булта һайнаар хүдэлэебди.
 
II. Гэрэй даабари шалгалга
       Ямар даабари гэртэтнай үгтэһэн байгааб? (хэн? юун? гэһэн асуудалнуудта харюусаһан таба табан үгэнүүдые һанажа бэшээд, хоёр мэдүүлэл зохёохо байгаа).
       Шалгалга.
       Хэн? гэһэн асуудалда харюусаһан үгэнүүдые уншаха (2–3 һурагшад уншаха, өөрынгөө жэшээнүүдые нэмэхэ).
       Юун? гэһэн асуудалда харюусаһан үгэнүүдые уншаха (2–3 һурагшад уншаха, өөрһөө жэшэнүүдые нэмэхэ).
       Мэдүүлэлнүүдые зохёохо байгаат. Шалгалга. (юумэнэй нэрэнүүдые нэрлэхэ, ямар асуудалда харюусанаб гэжэ хэлэхэ).
       Дүн гаргалга (хэн ямараар даабари дүүргээб).
       Харюунууд сэгнэгдэнэ (карточканууд тараагдана).
 
III. Үзэһэнөө дабталга
Һүүлшын хэшээлнүүдтэ юумэнэй нэрэ гэһэн хэлэлгын хубитай танилсажа эхилһэн байнабди. Темэеэ хэр зэргээр хадуужа абаһанаа мүнөө шалгаябди.
1.     Асуудалнууд:
       Ямар үгэнүүдые юумэнэй нэрэ гэдэг бэ? (жэшээнүүд).
       Ородоор хэлээ һаамнай? (имя существительное).
       Юумэнэй нэрэ ямар асуудалнуудта харюусадаг бэ? (хэн? юун?, ородоор – кто? что?)
       Юун? гэһэн асуудалда ямар үгэнүүд харюусадаг бэ? (жэшээ)
       Хэн? гэһэн асуудалда ямар үгэнүүд харюусадаг бэ? (жэшээ)
       Ород хэлэнһээ буряад хэлэнэй юумэнэй нэрэнүүд ямар илгаатайб (асуудалаараа)?
Хэн? – хүниие тэмдэглэһэн үгэнүүд (жэшээ).
Кто? – бүхы амитай юумэнүүд (жэшээ).
Дүн гаргалга (харюунууд сэгнэгдэнэ).
2.     Тестовэ даабаринууд
Даабаринуудые уншаад, булта ойлгоо гү гэжэ элирүүлхэ. Даабаринуудые дүүргэхэ.
Даабаринууд:
а) Юумэнэй нэрэ оло.
а) оёдол
б) оёмол
в) оёно
 
б) Юумэнэй нэрэ юу тэмдэглэнэб?
а) шанар
б) үйлэ
в) нэрэ
 
в) Гахай гэһэн үгэ ямар асуудалда харюусанаб?
а) хэн?
б) юун?
 
IҮ. Шэнэ темэтэй танилсалгын бэлэдхэл
Юумэнэй нэрэ гэһэн темэмнай иигээд дүүрэнэгүй. Мүнөөдэрэймнай зорилго хадаа, юумэнэй нэрэ гэһэн темэеэ саашань үргэлжэлүүлжэ, үшөө шэнэ юумэ мэдэхэ болохобди.
Даабари: Таабаринуудые таажа, тайлбаринуудыень олоод, хэшээлэйнгээ темэтэй танилсахабди.
(Таабаринууд һурагшадта тараагданхай, һурагшад уншана).
1. Харахан буруу
Яһан хототой (мойһон).
2. Тэмээн шэнги бэетэй,
Голёо шэнги гэдэһэтэй,
Тооно шэнги амһартай,
Тогоон шэнги хабхагтай (гүсэ).
3. Хадын хажууда
Жалжагы гуталнууд (шэхэнүүд).
4. Гээгээгүй аад, бэдэрдэг,
Гэмтээгүй аад, ёолодог (гахай).
 
Самбарта: мойһон, гүсэ, шэхэнүүд, гахай.
Даабари:
       Анхаралтайгаар уншаад, үлүү үгэ олоёбди.
       Юундэ энэ үгэ үлүү гэжэ һананат, юугээрээ ондооб? (энэ үгэ олон юумэ тэмдэглэнэ, бэшэ үгэнүүд нэгэ юумэ тэмдэглэнэ).
Дүн: Юумэнэй нэрэ нэгэ ба олон юумэ тэмдэглэдэг юм байна гэжэ бидэ ойлгобобди.
Мүнөөдэрэймнай хэшээлдэ бидэ нэгэ ба олон юумэ тэмдэглэһэн юумэнэй нэрэнүүд тухай мэдэхэ болохобди.
 
Ү. Шэнэ темэтэй танилсалга
Дэбтэрнүүдээ нээгээд, һара үдэрөө бэшэебди.
(тайлбаринуудые ондоо үгэнүүдээр һэлгэхэ). Булта оролдосотойгоор хүдэлөөд, энээхэн таблица дүүргэебди (зурагуудта асуудалнуудые табяад, нэрлэхэ).
 
Таблица
Нэгэнэй тоо
Олоной тоо
юун? нохой
юун? вагон
хэн? һурагша
хэн? эжы
юуд? нохойнууд
юуд? вагонууд
хэд? һурагшад
хэд? эжынэр
 
Бултанай оролдолгоор таблица зохёобо гээшэбди. Таблица хараад, үгэнүүдые бүлэг бүлэгөөрнь сасуулаад үзөө һаа, ямар дүнгүүдые гаргажа болохо байнаб (һурагшад ажаглана).
Һурагшадай ядаралдаа һаа, асуудалнуудта харюусаха. (түрүүшын бүлэг үгэнүүд хэды юумэ тэмдэглэнэб? Ямар асуудалнуудта харюусанаб? г. м.)
Дүнгүүд (нэгэдэхи бүлэг үгэнүүдээр, хоёрдохи бүлэг үгэнүүдээр).
 
Багшын дүн
Олоной тоо бии болгохын тула нэгэнэй тоогой юумэнэй нэрын һуурида олоной тоогой залгалтануудые нэмэдэг.
(таблица дээрэ харуулха -нууд, -ууд, -д, -нэр).
Жэшээнүүд (зурагаар) – сээжээр.
Ном – номууд
Тетрадь – тетрадьнууд
Басаган – басагад
Нааданхай – нааданхайнууд
Һандали – һандалинууд
 
Дүрим дабталга (таблицаар).
Хэшээлнай үргэлжэлнэ, ямар ушарнуудта ямар залгалтанууд бэшэгдэхэб гэжэ саашадаа танилсахат.
Манай эгээл ехэ омогорхол болохо буряад арадаа бүхы дэлхэй дээрэ суурхуулжа байдаг, дэлхэй дээрэ эгээ гүнзэгы, эгээ тунгалаг, сэбэр уһатай, юун бииб? (Байгал).
Байгал гэһэн үгэдэ асуудал табиябди (юун?), олоной тоогой асуудал табиябди (юуд?) Байгалнууд. Байгалнууд гэжэ хэлэжэ болохо гү? Юундэ?
Ганса юумэ тэмдэглэһэн, олоной тоодо байдаггүй үгэнүүдтэй танилсуулха.
 
Дүн гаргалга
Амаралгын упражнени
 
ҮI. Бэхижүүлгэ
1.     Зураг хараад, нэгэнэй, олоной тоогой нэрэнүүдые нэрлэхэ (сээжээр).
2.     Упражнени 185.
а) сээжээр үгэнүүдые олоной тоодо оруулха;
б) хүн, завод, ан гэһэн үгэнүүдые олоной тоодо хэрэглэн, мэдүүлэлнүүдые зохёохо;
в) шалгалга (юум. н. нэрлэхэ, асуудал, залгалтыень хэлэхэ);
3. а) индивидуальна даабаринууд тараагдаха;
б) творческо диктант (нэгэ һурагша доскагай арада бэшэнэ).
в) хада, адуушан, сэсэг, гэр, һаалишан, тугал, шубуун, басаган, хонин. (Юугээрээ адлинууд байнаб, элирүүлхэ, олоной тоодо табин бэшэхэ).
 
ҮII. Гэрэй даабари
1.     Ямар шэнэ юумэнтэй танилсаабибди? Юу мэдэхэ болообта?
2.     Упражнени 189. Хэн хэды карточкануудтай болооб гэжэ элирүүлхэ, сэгнэлтын тэмдэгүүдые табиха.