Будажапова Римма Бадмаевна,
Хэжэнгын аймагай
Дээдэ Хэжэнгын
дунда һургуули


ТЕМЭ: ЛЕКСИКЫН ОРОНООР АЯНШАЛГА
5-дахи класс

ЗОРИЛГО: Лексикэ гэһэн темэ һурагшадай мэдэсые дабталга, хэлэлгэ соо хэрэглэлгэ. Нааданай аргаар хэшээлээ үнгэргэжэ, хамтын ажалай дүршэл хүгжөөхэ.
ХЭШЭЭЛДЭ ХЭРЭГЛЭГДЭХЭ ЗҮЙЛНҮҮД:
  1. “Лексикын ороноор аяншалга” гэһэн карта-зураг.
  2. Монсуудайнууд ( хармаан соогоо даабаринуудтай).
  3. Буряад хэлэнэй тобшо тайлбари толи.

ХЭШЭЭЛЭЙ ЯБАСА:

I. Эмхидхэлэй үе. Хэшээлэй темэ ба зорилгонуудтай танилсуулга. Хэшээлэй янза ба хэхэ ажалай гурим ойлгуулха.

II. Дабталгын асуудалнууд: Самбарта монсуудайнууд үлгэгдэнхэй. Хармаан соонь олон асуудалнууд хээтэй. Һурагшад гурбан бүлэг боложо хубаараад, бүлэг бүхэнһөө нэгэниинь хоёр асуудал хармаан сооһоо татажа абаад, хамтадаа харюу бэлэдхэхэ. Жэшээтэ асуудалнууд:

Лексикэ юу үзэдэг бэ?
Ямар үгэнүүдые эхир үгэнүүд гэнэб?
Ямар үгэнүүд олон удхата болоноб?
Үгын сэхэ ба шэлжэһэн удха.
Омонимууд. Синонимууд. Антонимууд.
(Бүлэг бүхэн харюунуудаа бэлдэжэ, хоорондоо хубаагаад харюусаха. Жэшээнүүдые хэлэнэ).

III. Лексикын ороноор аяншалга. Аяншалгадаа нэгэ станциһаа нүгөөдэ хүрэтэр саг болзортой байха. Тэрэ үгтэһэн саг соо хүрэхые оролдохо.
Нэгэдэхи станци:Эхир үгэнүүд”. Даабаринууд: 3 мин. соо дүүргэхэ. Саг соонь дүүргэһэн бүлэг түрүүн харюусаха.
Үгтэһэн үгэнүүдтэ таараха үгэ нэмэжэ, эхир үгэнүүдые бии болгохо: (Эдэ үгэнүүд самбарта саарһан дээрэ үгтэнхэй байха).
        Эхэ, уһа, ган, шубуу, эдеэ, аяга, хони, орон.
Хоёрдохи станци: Үгын сэхэ ба шэлжэһэн удха”... Даабари 5 мин. соо дүүргэхэ: Багшын уншаһан холбуулалнуудые 2 столбигоор бэшэхэ. Нэгэдэхи столбигто - сэхэ удхатай, хоёрдохи - шэлжэһэн удхатай үгэнүүдые илгажа бэшэхэ:
        Зөөлэн унтари, зөөлэн зан, зөөлэн хараса, алтан гар, алтан бэһэлиг, хүйтэн үдэр, хүйтэн шарай, хүндэ шулуун, хүндэ зан.
        Шалгахадаа багшын зүб харюу уншахада өөһэдөө шалгажа, алдуугаа олохо, заһаха.
Гурбадахи станци: Омонимууд”. Даабари 5 мин. соо дүүргэхэ. Дидактическа хүдэлмэринүүд тараагдажа үгтэхэ:
Мэдүүлэлнүүд соо омонимуудые олоод, удхыень тайлбарилха. Жэшээтэ мэдүүлэлнүүд:
  1. Бороогой һүүлээр тэнгэридэ олон үнгын һолонго татаба.
  2. Шара һолонго бургааһанай саана гүйгөөд орошобо.
  3. Энэ эрье хонин тарган.
  4. Мүнөөдэр уһанай эрье дээрэ наадаабди.
  5. Ши үглөөдэртөө һөөргөө эрье.
Дүрбэдэхи станци: Антонимууд”. Даабари 1 мин. соо дүүргэхэ.
        Мэдүүлэл соо точконуудай орондо антонимуудые һанажа бэшэхэ (самбарта бэшэгдэнхэй байха):
        Ульгам мориндо газар дүтэ, хашан мориндо харгы...
        Ажалша хүнэй амбаар дүүрэн, залхуу хүнэй заглуу...
        Биб гэһэн гансаараа, бидэ гэһэн ...
        ( Оньһон үгэнүүдэй удхаар хүмүүжүүлгын хүдэлмэри үнгэргэгдэхэ).
Табадахи станци:
Синонимууд”. Даабари 3 мин. соо дүүргэхэ:
        Үгтэһэн үгэнүүдтэ синонимуудые һанажа бэшэхэ.
        Морин – (агта, гүйгөөшэ, ардаг, хүлэг,хазаарта, эмниг, хатарша).
        Харгы – (аян зам)
        Хани – (нүхэр)
        Түүрэдэг – (магтадаг)
        Сэсэн – (ухаатай, һанаамгай)
        Ажалша – (хүдэлмэришэ)

IV. Тобшолол: Багша дүн гаргаха. Бүлэг бүхэнэй ажалда сэгнэлтэ үгэхэ. Аяншалгадаа лексикын ямар оронуудаар, хэр амжалтатай хүрэһыень үхибүүдтэ хэлэхэ. (Үгын сэхэ ба шэлжэһэн удха, эхир үгэнүүд, антонимууд, синонимууд, омонимууд)
Ямар үгэнүүдтэ хүрөөгүйбибди (олон ба ганса удхата).

V. Гэрэй даабари: Гэртээ олон ба ганса үгэнүүдтэ хүрэхэ, аяншалха. Шүлэг буулгажа (самбарһаа) абаад, олон удхата үгэнүүдые оложо, доогуурнь зураха, нэрэ үгэхэ.
Шаргын үргэн дороһоо
Шарьяхань саһанай дуулдана,
Мүнгэн һара ялбайжа,
Мүльһэн дээрэ хэбтэнэ.