Дамдинова Дашима Гылыковна,
Түнхэнэй аймагай
Аршаанай лицей


ТЕМЭ: ГЛАГОЛ (дабталга)
7-дохи класс

        ХЭШЭЭЛЭЙ ЗОРИЛГОНУУД:
        “Глагол” гэһэн темээр һурагшадай мэдэсэ, шадабари, дадал онсодхохо; һурагшадай мэдэсэ шалгаха; грамматическа “Глагол” гэһэн, лексическэ “Хабар” гэһэн темэ дээрэ үндэһэлэн зохёохы ажалда хэрэглүүлжэ һургаха; һурагшадые зэргэсүүлгэ, тобшолол хэжэ һургаха.


        1. ЭМХИДХЭЛЭЙ ҮЕ:
        Хэшээлэй зорилго, һурагшадай хэхэ ажалай түсэб тухай хэлэгдэхэ. Хэшээлдээ хэлэлгын хуби “глагол” дабтажа, зүбөөр хэлэлгэдээ хэрэглэжэ һурахын түлөө юу һурагшад дабтаха, мэдэхэ, шадаха ёһотойб.


        2. ҮЗЭҺЭНӨӨ ДАБТАЛГА:
        а) Хэлэлгын хубинуудые дабтахадаа, түрүүн багша нэрлэнэ, һурагшад асуудалыень хэлэнэ, жэшээнь: багша – юумэнэй нэрэ, һурагшад – хэн? юун? г.м. Дахин һэлгэжэ асууха, жэшээнь: багша – ямар?, һурагшад – тэмдэгэй нэрэ г.м. Тиигэжэ гараһан хэлэлгын хубинуудай асуудалнуудые дабтажа болохо.
        б) Багшын глаголнуудые хэлэхэдэ, һурагшад дүүргэхэ: жэшээнь, бодогты (үхибүүд бодоно)
1, 2 – үхибүүд; 3, 4бодогты; 5, 6 – найгагты ; 7, 8 – тонгойгты ; 9, 10 – һуугты.

Тобшолол: Глагол юу тэмдэглэнэб? – үйлэ. Хэзээ болоһон үйлэ тэмдэглэхэб? Глаголой ямар сагууд байдаг бэ? (Мүнөөнэй, үнгэрһэн, ерээдүй саг).
        в) Наадан. Һурагшад гурбан бүлэг боложо хубаараад, мүрысөө үнгэргэхэ. Табан мината соо зураг хаража, бүлэг бүхэн глаголнуудые хэрэглэн, мэдүүлэлнүүдые зохёоно. Олон мэдүүлэл зохёоһон бүлэг һайнаар хүдэлһэн болохо. Тиихэдээ,

1-дэхи бүлэг – Мүнөө сагай глаголнуудые хэрэглэхэ.
2- дохи бүлэг – Үнгэрһэн сагай глаголнуудые хэрэглэхэ.
3-дахи бүлэг – Ерээдүй сагай глаголнуудые хэрэглэхэ.
        г) Самбар дээрэ бэшээтэй мэдүүлэлнүүдые уншаад, алдууень оложо заһаха.
СамбартаБолобо хабар. Мүльһэн хайлаба түргэн. Дулаан оронһоо ерэбэ шубууд.
        Тобшолол: Глаголнууд мэдүүлэлэй һүүлдэ байдаг. (Булта хэлэнэ).


        3. ШЭНЭ МЭДЭЭСЭЛ:
        Глаголнуудые хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэлгэ.
        а) – Газаашаа сонхоор харагты даа. Жэлэй ямар саг бэ? Газаа ямар болоод байнаб? Хабар гээшэ жэлэй эгээл һайхан саг. Хэрбээ үбэлдөө бүхы юумэн саһанда хушагдаад унтадаг һаа (горхоншье, амитадшье, ургамалнуудшье), харин хабартаа бүхы юумэн һэргэдэг. Хайшан гэжэ һэргэнэб? – Газар хайлана, түргэн тэршээ голнууд шууян, мүльһэнһөө һалаад гүйлдэнэ, ургы сэсэг һалбарна. Хабартаа олон һайндэрнүүд болоно.
Жэшээнь: Апрелиин 1-дэ Уһанай үдэр болоо, апрелиин 15-да Газарай үдэр болохо.
– Юундэ хабартаа газарай, уһанай үдэрнүүд болоноб? (газар, уһан, байгаали хабартаа һэргэдэг, ургадаг,амидырдаг).
Манай эжы аба уһан, газар тухай юун гэдэг бэ? Яахадаа сээртэй гэдэг бэ? Ямар һургаалнууд бииб? Уһан, газар тухай оньһон үгэнүүдые хэрэглэн, юу хэжэ болохогүйб (сээртэйб) гэһэн жэшэнуудээр баримталан, хөөрөө бэлдэгты. (Нэгэ, хоёр һурагшын хөөрөө шагнаха).
        б) Хүгжэм шагнаха. Хабар ехэл һайхан саг гэнэбди. Газаа гарахада газарай үнэр анхилна, шубууд жэргэнэ, наран шарана. Энэ саг тухай уран зохёолшод шүлэг зохёодог, зураашад зурадаг, композиторнууд хүгжэм зохёодог. Хүгжэм шагнаад, танай досоо ямар мэдэрэл түрэнэб.
        в) Хабар тухай багахан зохёол бэшэжэ туршаха. Глаголнуудые хэрэглэн һанаһан, бодоһон юумэеэ шүлэгөөр гү, али хэдэн мэдүүлэл соо харуулжа болохо.
         – Уншаха дуратай хүнэй ажал шагнажа, сэгнэлтэ үгэхэ.
         – Ажалдатнай глаголнууд ямар үүргэ дүүргэнэб? (Глаголнуудай хүсөөр һанаһан, бодоһон юумэеэ дүүрэн дамжуулжа шадаха аргатай байнабди).

        Тобшолол: Багша хэшээлэй дүн гаргаха.
         – Бидэ глаголой мэдүүлһэн түхэл дабтажа, үгүүлэл соо хэрэглэжэ харабабди. Тиигэжэ глаголнуудай үгы һаа, хараһан, бодоһон юумэеэ хэлэхэ, бодомжоороо хубаалдаха аргагүй болонобди. Глаголнууд юумэнэй үйлэ, байдал тэмдэглэжэ, тэдэнтэй удхаараа холбоотой байдаг. Глаголой мэдүүлһэн түхэл үйлын болохо саг: мүнөө, үнгэрһэн, ерээдүй харуулдаг гэжэ дабтаабди.


        4. ГЭРЭЙ ДААБАРИ: Гэртээ глаголой хандаһан, причастна ба деепричастна түхэлнүүдые номоо уншажа дабтаад, мүнөө жэлэй хабар нёдондо жэлэй хабарһаа ямар бэ гэжэ адаглаад, хэн нэгэндэ бэшэг болгон хөөрэхэ (бэшэг бэшэхэ).