Жамбалова Долсон Пурбуевна,
Агын Согто-Хангилай
дунда һургуули


ТЕМЭ: ГЛАГОЛ (дабталга)

        ЗОРИЛГО: “Глагол” гэhэн темээр үзэhэнөө дабтаха, бэхижүүлхэ, гүнзэгырүүлхэ. Глаголнуудые хэлэлгэдээ зүбөөр хэрэглэжэ hургаха.
        ХЭРЭГСЭЛНҮҮД: Карточканууд (олон янзын даабаритай)


ХЭШЭЭЛЭЙ ЯБАСА

        I. ЭМХИДХЭЛЭЙ ҮЕ: (классаа 3 бүлэг болгон хубааха.)
Багшын оролто үгэ (урда хэшээлнүүдтэ үзэhэн материалаа согсолхо, хэшээлэй түсэб, зорилго дамжуулха).
Оньhон үгын удха дээрэ хөөрэлдөөд, хэшээл соо хүтэлбэри болгон ябаха.


Багаhаа hураха, наhанай баялиг,
Бараниие мэдэхэ, номой баялиг.


        II. ДҮРИМ ДАБТАЛГА
        1. Бүлэгөөр хүдэлмэри. “Глагол” гэhэн темээр асуудалнуудта харюусалга. (Ном сооһоо дабталгын асуудалнуудые хэрэглэжэ болохо).
        2. Самбарта бэшээтэй текст уншаад, нэрэ үгөөд, гол бодолынь элирүүлхэ.
“…Ойн талмайда гаража ерэхэдэмни, шара, ногоон торгон тэрлиг хэдэрhэн, элдэб сасаг монсог гоёолтонуудаа зүүжэ, нара ногоо татаhан заахан гүлмэр хуhад улаан дүлэ бадарhан түүдэгтэл бургааhа тойроод, ёохор татан байбад. Тээ саанань шара улаан шүрэ хубануудаар хүзүүгээ шэмэглэhэн бүлэг үлир “хэтэнүүд” ёохор наада hайхашаан шэртэн харанад”. (Б.-Б.Намсарайн)
        ДААБАРИНУУД:
        1. Бүлэг соохи глаголнуудай саг, түхэл ямар бэ?
        2. Глаголнуудай хамаадал элирүүлхэ.
        3. Глагол мэдүүлэл соо ямар гэшүүн болоноб?;
        4. Глаголой бии бололго тухай хөөрэгты.
        5. Хэлэлгын ямар стиль эндэ хэрэглэгдэнхэйб? Юугээрнь олобот?
        6. Зарим үгэнүүдэй зүб бэшэлгэ, сэглэлтын тэмдэгүүдые тайлбарилагты.
        7. Ямар уран арганууд байнаб? Ологты (амидыруулга (олицетворени), зэргэсүүлгэ, метафора).
        8.Үгэнүүдэй удхаар хөөрэлдөөн: тэрлигэй, гоёолтонуудаар, гүлмэр, шүрэ хубануудаар, хээтэйнүүд. (Эдэ үгэнүүдэй удха тайлбарилха).


        III. БҮЛЭГӨӨРШЬЕ, ТУСХАЙШЬЕ ХҮДЭЛМЭРИ НЭГЭДҮҮЛЭН ҮНГЭРГЭЛГЭ

        1 бүлэг
Даабари: Хүн бүхэндэ тусхай даабари үгтэнэ, самбарай дэргэдэ багшатай хүдэлнэ.
1 hурагша:
                Мэдүүлэлэй гэшүүдэй шүүлбэри.
                Шара набшын халуун удаан болодоггүй.
2 hурагша:
                Ерэхэдэмни (глаголой морфологическа шүүлбэри)
3 hурагша:
                Шэмэглэhэн (үгын бүридэлэй шүүлбэри)
4 hурагша:
                Хүдэлыт, харюусая, уншаг, бэшэдэг, хөөрүүлээрэй (Үлүү үгэ олохо).

        2-3 бүлэг
Даабари: Текст сооһоо глаголнуудыень олоод, түхэлнүүдээрнь илган бэшэгты. (Самбар дээрэ байhан жэшээгээр өөhэдөө шалгана).


        IV. ЗОХЁОХЫ ХҮДЭЛМЭРИ

        1 бүлэг
        “Намарай сагай байгаалиин байдал” гэhэн багахан зохёол бэшэхэ. Зохёол соохи глаголой үүргэ тухай хөөрэхэ.

        2 бүлэг
        Ород хэлэнhээ буряад хэлэндэ оршуулга хэгты.
        Ород хэлэнэй глаголнуудые буряад хэлэнэй глаголнуудтай зэргэсүүлэгты (шэнжэлэлгын хүдэлмэри).

        “Вечер теплый, и такая тишина, словно должно что-то в такой тишине случиться. И вот начинают шептаться между собой деревья: береза белая с другой березой белой издали перекликаются; осинка молодая вышла на полянку, как зеленая свечка, помахивая веточкой; черемуха черемухе подает ветку с раскрытой почкой.
Если с нами сравнить – мы звуками перекликаемся, а у них – аромат”.

(По М. Пришвину)

        3 бүлэг
        Шүлэгэй мүрнүүдые байрадань тааруулан табигты. Мэдүүлэлэй hуури ологты, хэлэгшын илгаа элирүүлэгты.

Ойгоор нэбшын нэмжынхэй
Шарлаад, набшань нара татаа
Гаглюун огторгойдо хонгор
Зэлэ татаа шубууд галуун.

        ТОБШОЛОЛ. Хэшээлдээ мэдэһэн, хэһэн ажалнай манай баялиг болохо, юундэб гэхэдэ олон янзын даабаринуудые дүүргэхэдээ глаголнууд тухай мэдэсэеэ үргэдхэжэ, мартаһан юумэеэ дабтажа, хэлэлгэ соогоо хэрэглэжэ шадаха гээшэ манай саашанхи ажал хүдэлмэридэмнай туһатай наһанаймнай баялиг мүн.


        V. ГЭРЭЙ ДААБАРИ
        1 бүлэг: “Намарай саг hайхан даа ” гэhэн зохёолго бэшэхэ.
        2 бүлэг: “Намар ерэбэ” гэһэн темэдэ 5-6 мэдүүлэл зохёогоод, глаголнуудай түхэл ба хамаадал зааха.
        3 бүлэг: Намарай саг тухай оньhон үгэнүүдые бэшээд, глаголнуудай түхэл зааха.