ХЭШЭЭЛЭЙ ЗОРИЛГО: Наречинүүд тухай ойлгосо юрэнхы дээрэнь дабталга, бэхижүүлгэ. Наречинүүдые хэлэлгэдээ хэрэглэжэ, үгэнүүдэй үүргэ ажаглаха.
        ХЭРЭГСЭЛ: Диапроектор, магнитофон, зурагай саарһанууд, үнгын карандашууд, карточканууд дээрэ бэшээтэй группануудай гү, али бүлэгүүдэй дүүргэхэ ажал.

        1. ЭМХИДХЭЛЭЙ ҮЕ: Хэшээлэй зорилгонууд, хэхэ ажалай удха, даабаринуудай гурим, эрилтэнүүдтэй танилсуулга.

        2. ДАБТАЛГА: Багшын текст уншахада, һурагшад наречинүүдые түүжэ бэшэхэ.
        Үбдэгсөө үдхэн ногооной шүүдэр махан, ойн гүнзэгы руу алхалнаб. Гэнтэ горхоной шааяан шэхэндэм дуулдахадал гэбэ. Саашаа ошохо бүримни шааяан улам шанга болоно хэбэртэй.
        Урдамни байhан үдхэн мододой пагсагар мүшэрнүүдые ирахадам, гэнтэ урдамни айхабтар түргэн уhатай хадын горхон нээгдэшэбэ. Дээрэhээ уhаниинь хүүесэ, хааяса буухадаа, томо хүмэг шулуунуудта сохигдон, мянга-түмэн дуhалнууд болон сасарна. Дуhалнууд наранай элшэдэ толорон, үнгын hайхан hубhанууд мэтэ ялалзана.
        Хадын бооридо буухадаа, горхон намдуу боложо, уhаниинь аалиханаар саашаа урдана…
         – Энэ юрын горхон бэшэ, шэдитэ горхон. Энэ горхон таанарта хэлэлгын хуби наречи тухай дахин хөөрэжэ үгэхэнь. Шагнагты:
         – Үйлын шанар тодорхойлдог, хубилдаггүй үгэнүүдые наречи гэдэг. Наречи Хаана? хэзээ? хэр зэргэ? юундэ? яажа? г.м. асуудалнуудта харюусадаг. Жэшээнь: тээсгэн (хэзээ?) hургуулидамнай Сагаалган боложо, угаа (хэр зэргэ?) гоё найр хараабди.
        Наречинүүд бии болоhон аргаараа хоёр бүлэг болоно.
        а) Анхан наречинүүд гү, али ямаршье ондоо үгэhөө гараагүй, анхан hууряараа гү,али үндэhөөрөө байhан: ходо, дээрэ, доро, газаа, хойно, урда, эртэ, орой г.м.
        б) Гараhан наречинүүд гү, али ондоо хэлэлгын хубиhаа суффикснуудай гү, али бусад аргаар бии болоhон наречинүүд. Жэшээнь: -саа, -хысаа гэhэн суффиксын хүсөөр: үбдэгсөө, hугасаа, мэдэхысээ, шадахысаа г.м.
         – Наречинүүд бии болохо аргаараа 6 бүлэг боложо хубаардаг. Харыт, баруун тээhээ зургаан үүлэн субажа ябана. Түрүүшын үүлэн дээрэнь байрын гэжэ бэшээтэй. Байрын наречинүүд Хаана? Хаанаhаа? Хаагуур? Хайшаа? г.м. асуудалнуудта харюусадаг. Жэшээнь: дээрэhээ, доогуур, газаа. Хоёрдохи үүлэн дээрэнь сагай гэжэ бэшээтэй. Сагай наречинүүд Хэзээ? Хэдыдэ? Хэды соо? г.м. асуудалнуудта харюусадаг (үглөөгүүр, эртэ, hая, хододоо). Гурбадахи үүлэн дээрэ зорилгын гэжэ бэшээтэй. Зорилгын наречинүүд Юундэ? Яахадаа? гэhэн асуудалнуудта харюусадаг (зорюун, зорюута, зугаахин, миин). Дүрбэдэхи үүлэн дээрэ үйлын аргын гэжэ бэшээтэй. Үйлын аргын наречинүүд Яажа? Хайшан гэжэ? Ямараар? г.м. асуудалнуудта харюусадаг (тэhэ, гэнтэ, ябагаар, hайнаар). Табадахи үүлэн дээрэ хэмжээнэй гэжэ бэшээтэй. Хэмжээнэй наречинүүд Хэр зэргэ? Хэдысээ? Яахысаа? гэhэн асуудалнуудта харюусадаг. Жэшээнь:шадахысаа, үбдэгсөө, мэдэхысээ г.м. Зургаадахи үүлэн дээрэ зэргын гэжэ бэшээтэй. Зэргын наречинүүд Хэр зэргэ? Али зэргээр? гэһэн асуудалда харюусадаг. Жэшээнь: бүри, айхабтар, улам г.м.
        Зэбсэгэй падеждэ байгаад, ушарлагшаар хэрэглэгдэhэн тэмдэгэй нэрэнүүдые наречинүүд гэжэ тоолодог: наран шангаар шарана; үхибүүд түргөөр гүйлдэнэ г.м.
        Наречинүүд мэдүүлэл соо ехэнхидээ ушарлагша болодог: Нэгэтэ зунай үглөөгүүр жэмэстэ гарабабди. Наречинүүд хубилдаггүй хэлэлгын хубида хабаатайшье hаа, заримдаа падежэй, нюурта ба өөртэ хамаадалай залгалтануудые абадаг: саанаhаань, үглөөнhөө, хойноhоо г.м.

        3. БЭХИЖҮҮЛГЭ: Энэ һонин мэдээсэл шагнаад, үхибүүдэй досоо түрэһэн бодол, һанал шагнаха.
         – Хаагуур ябаабта?
         – Ой модон ямараар харагданаб?
         – Уһан ямар урадхалтай байгааб?
         – Үүлэд юун тухай хөөрэжэ үгөөб?
        А. Хараһан юумэеэ һанажа, һурагша бүхэн саарһан дээрэ зураха.
        Б. Зураһан юумэеэ видеопроектор дээрэ хойно хойноһоон гаража байһан тексттэй зэргэсүүлхэ, нэмэжэ зураха, заһаха.
        В. Зурагай удхаар хөөрөө бэлдэжэ, хэдэн хүн уншаха.

        4. ДАБТАЛГА:
        а) Саарһан дээрэ үгтэһэн оньһон үгэнүүдые наречинүүдээр дүүргэхэ.

1.         Үдэшэ оройшог hаруул сэнхир тэнгэридэ барагар хара үүлэн үзэгдэжэ эхилбэ. Уданшьегүй хара бараан hүрэг малнуудай субажа, сугларжа байhандал, үүлэн эндэ тэндэhээ үзэгдэдэг болобо. Ехэл холоhоо тэнгэриин хүнхинөөтэй шанга дуун дуулдаад, огторгойн хара үүлэн бөөгнэрэн хүдэлжэ,малда шонын ороhондол адлишуу байдал үзэгдэбэ. Гэнтэ харанхы боложо, толгой дээрэмнай ехэл хүлгөөн хүдхөөн эхилшэбэ. Хүнхинөөтэй дуун улам улам дүтэ боложо, эндэ тэндэ тас-няс гэтэрээ наяраад түерөөд абадаг болобо. Һаруул сагаан сахилгаан абьяастайханаар, абтайханаар шарбагад гээд, хара hүрэг малаа адууулжа ябаhан аглаг огторгойн ууртай малшадай алтан ташуураар шэрбэжэ, шабхадажа байhаншуу болобо.Тэрэ дары томо хүйтэн дуhалнуудай унахань түргэдэ түргэдэhөөр, талын түргэн аадар эхилшэбэ.
2.          – Ай, харла! – гээд, иишэ,тиишээ эрьежэ байжа хараашална.. – Ондоо хүн оложо абаашаба гээшэ гү? Үгы даа! Урдаhаам нэгэшье хүн ерээгүй хамнай. Али hорьмоhоо хараhан байгаа гээшэ гүб? Хай даа, магад, юрэдөө, жэрхэдэhэмни хүрэшэбэ, долоон уулын саагуур ошог саашаа! – гээд, гэдэргээ бусаба.
           Ябаhаа, ябаhаа барагданагүй. Яагаа холо хүрэжэ ерэhэн хүн гээшэ hэнбиб гэжэ гайхана. Мориёо орхиhон газартаа арай гэжэ ерэхэдэнь, юуншье үгы, үрөөhэн улаадха гуталшье байхагүй, үндэр буурал мориншье байхагүй.Тиигээд хайша яашаа харайжа, гүйжэ ябаад, хайжа мүршэлжэ үзэн гэхэдэнь, мори тэргэнь харгыhаа гараад, хажуу тээшээ хада өөдэ ябашаhан байба.
            – Халагни халаг даа! Хайран хаhаг жороо тэргэмни хамхархань гээшэл, хайран хангай хара буумни хухархань гээшэл!Яаха бэлэйб? – гэжэ хоёр хормойгоо шуужа, урууданашье, үгсэнэшье, ойн зузаан, тайгын таляан тархи эхииень эрьюулжэ, урагшаа хойшоошье ябаhанаа ойлгохо мэдэхээ болишобо.
3.         Ойро зуура зали абажа, дурд гээд орхибо хэбэртэй.Тиихэ зуураа, баруун гүбээ дээрэ Бадма худатайгаа уулзанам гэжэ бүүр-түүр зүүдэлэн байтараа, гэнтэ нюур аман дээгүүрээ аляаhанай үрбэгэнэхэдэ, залд гэжэ hэришэнэ. Тэрээнhээ улам саашань залгуулан: “Үгы, юрэдөө, Бадма нютаг соогоо хуушанай нэрэтэй, солотой, дээдэ гарай хүн аад лэ, гэнтэ минии Должод басагые бэри болгохо гэжэ эрихэдээ яаба гээшэ гэлтэйб?"
           Үүдэн түрд гэжэ нээгдэхэдээ, хониёо хөөбэрлэхэ гэжэ аяар үглөөгүүр гараhан Дари hамганиинь Должодтоёо эг болошоhон нэгэ-нэгэ хайша баряад, айхабтар халуудаhан янзатай орожо ерэбэ.
           (Гурбан текст соо байһан бүхы наречинүүдые оложо, илгааень зааһан үхибүүд һайн сэгнэлтэ абаха).

        5. ТОБШОЛОЛ, ГЭРЭЙ ДААБАРИ: Багша хэшээлэй дүн гаргаха. Ой соогуур ябажа хараһан, мэдэһэн юумэнүүдээ үргэлжэлүүлэн, гэртээ наречинүүдые хэрэглэжэ, “Ой соо болоһон ушар” гэһэн темэдэ багахан зохёол бэшэхэ.