Цыренова Цыпелма Жадамбаевна,
Агын тойрогой Табтаанайн дунда һургуули
Дармаева Баирма Дармаевна,
Агын тойрогой Амитхаашын дунда һургуули
 
Темэ: «ЙОТИРОВАННА АЯЛГАНУУДАЙ ОНСО ШЭНЖЭ»
 
    Хэшээлэй зорилго: Йотированна аялгануудай онсо шэнжэ элирүүлэн гаргаха, илгаануудые ба адли талануудыень зэргэсүүлжэ хараха.
    1. Дабталга
    1) Буряад хэлэнэй ямар һалбари үзэжэ байнабибди?
 
Фонетикэ
 
Аялган      Хашалган
 
Эрэ  эмэ  эрсэ    Хонгёо бүдэхи
 
Түргэн  удаан    Хатуу   зөөлэн
 
    Самбарта:
    Жалгын жабаршь… тэрь…лээ,
    Жаахан горходшь… харь…лаа,
    Урматайхан урганаб,
    Үдэр бүри һэргэнэб.
    Хабарай сагы…
    Харахаа ходо …рагшаб
    Хабарай сэсэг -
    ……… гэжэ нэрэтэйгшэб.
 
    – Анхаралтайгаар уншагты, ямар үзэгүүдые точкын орондо табихаар байнаб?
    – Энэ шүлэгтэ нэрэ үгэгты.
    ( Ургы)
    — Ямар үзэгүүд дутанаб?
    (е, е, я, е, яа)
    Эдэ ямар үзэгүүд гээшэб?
    Өөһэдөө хэшээлэй темэ гаргагты.
 
    2. Бэхижүүлгэ
    Бүлэг бүлэгөөр хүдэлнэ (хүүгэдтэ элдэб үнгэтэй саарһанууд тараагдажа, тэдэнэй үнгөөр бүлэгүүд боложо хубаарна).
 
    1 бүлэг          2 бүлэг          3 бүлэг          4 бүлэг
    Ябадал          баян               барьягар        нюдарга
    Елүүр            хоëуур           сорьëхо        нямняа
    Юмэрхэй      бэерхүү         эрье                нёдондо
    Ëгто             хаялга           нарьюулха      кенгуру
 
    Даабари:
    1. Йотированна аялгануудые олохо.
    2. Хэды абяанһаа бүридэнэб?
    3. Йотированна аялганууд үгын хаана байхадаа хоёр абяа тэмдэглэнэб?
    4. Хэдыдэнь йотированна аялган нэгэ абяа тэмдэглэнэб?
 
    Үхибүүд тобшолол гаргана
 
Үгын эхиндэ
Аялганай
Хойно
Илгаһан
ь ба ъ һүүлээр
Хашалганай
хойно
хоëр абяан
я-(йа)
ямаан
хоëр абяан
е - (йэ)
бэе
хоёр абяан
ë - (йо)
горьё
нэгэ
абяан
я-(и), ю-(у)
мяхан, нютаг
 
    Физкультминутка
    Шалаагаа гаргахамнай гү? Бодогты.
    Бидэ бэшээбди, бэшээбди,
    Удаан һуужа эсээбди.
    Дээшээ хаража һуняанабди,
    Доошоо хаража тонгойнобди.
    Урда урдаһаа хаража,
    Уриханаар миһэлзэнэбди.
    Дүрим бүхэндэнь тааруулан,
    Дүрбэн бүлэг болгожо бэшэгты.
 
    Аб…н, м…хаша, зох…лшон, д…легат, эл…р,
    ү…р, ү…лэ, ор…лто, м…нган, и…нь, бэ…. рхүү, бар…л,
    газ…тэ, …һан, түл…н, эн…дэн, с…кунда, …маан, сар…н, н…дүүр.
 
    3. Шалган-бэхижүүлгэ
    Хүн бүхэниие шалгалга.
    – Таанадта үгэнүүдые хэлэхэб, тиихэдэмни карточкануудаа үргэхэт.
    (Улаан – үгын эхиндэ, ногоон – аялганай һүүлдэ, хүхэ – ь ба ъ тэмдэгүүдэй хойно, шара – хашалганай хойно).
    Мянган, эрье, ябана, юһэн, горьё, дорюун, шааяна, катер, эрьюу, яла, ёһо, ямар, бэе, хюруу, нягта, елэгэр.
    – Хэшээлдээ юу хээбибди?
    – Юун гэжэ ойлгообта?
    – Өөртөө хэды сэгнэлтэ табинаш?
    – Хэшээлнай шамда һайшаагдаа гү?
 
    4. Гэрэй даабари
    1. Упражнени 73 (36-дахи нюур) (таабаринуудые тааха)
    2. Йотированна аялгануудтай үгэнүүдые хэрэглэжэ, табан мэдүүлэл зохёохо.