Бадмаева Эржена Батоцыреновна,
Эжинова Светлана Бадмаевна,
Хэжэнгын аймагай
Ушхайтын эхин һургуули-сэсэрлиг
 
Темэ: «ХЭЛЭН – АРАДАЙ СЭДЬХЭЛ»
(Ахалагша бүлэг)
 
    Зорилго: Түрэһэн хэлэндээ үхибүүдэй һонирхол түрүүлхэ. Түрэл арадайнгаа үндэһэ ёһо заншал гүнзэгыгөөр ойлгуулан, арадайнгаа аман зохёолдо дуратайгаар хүмүүжүүлэн, найр наада үнгэргэхэ. Үреэлнүүдые, оньһон үгэнүүдые, таабаринуудые хэрэглэжэ хүүгэдэй хэлэлгэ хүгжөөхэ.
    Хэрэгсэлнүүд: Хүгжэмэй фонограмма, хадагууд, сагаан эдеэн, «Бээлэй нюулга» нааданай хэрэгсэл, зурагууд.
 
    (Буряад хүгжэм зэдэлнэ). Үхибүүд хүмүүжүүлэгшэтэеэ байнад.

    Хүтэлэгшэ: Буряад арад зон бэе бэедээ зол жаргал, элүүр энхые, ажал хүдэлмэридэ амжалта хүсэжэ, оюун сэдьхэлдэ нүлөө үзүүлэн, заабари захяа, үреэл хэлэдэг. Мүнөөдэр ерэһэн айлшадтаа мэдэхэ үреэлээ хөөрэе.

    1 үхибүүн: Жэл бүри жэгдэ амгалан
    Он бүри омог дорюун байял даа!

    2 үхибүүн:Наһан дээрэ наһа нэмэжэ байхадаа,
    Айл аймагтаа, арад зондоо ута наһа үреэел даа.

    3 үхибүүн: Талын сэсэг шэнги сарюун,
    Хадын уһан шэнги арюун ябагты.

    4 үхибүүн:Үнэн нүхэдтэй, үнэр дүүнэртэй,
    Буян жаргалтай, баян хэшэгтэй ябахыетнай хүсэнэб!

    Хүтэлэгшэ (үхибүүдтэ):
    Үдэр ерэхэ бүри үндэр боложо,
    Жэл бүри ехэнүүд бологты!

    (Үхибүүд сагаан эдеэгээ, хадагаа айлшадта баринад).
    («Хүхиел даа» дуунай фонограмма зэдэлнэ)

    Хүтэлэгшэ: Ямар наада наадахамнайб? (үхибүүдэй харюу).
    Үхибүүд: Бээлэй нюужа наадая.
    Хүтэлэгшэ: Арадаймнай нааданууд
    Аман зохёолһоо эхитэй:
    Таабаринууд, оньһон үгэнүүд, жороо үгэнүүд.
    (Наадан эхилнэ. «Бээлэй нюулга»).
 

    Таабаринууд:
    1. Үдэрынь захатай, һүнинь нюсэгэн (хүнэй гар, бээлэй).
    2. Газар доро гахай түрэбэ (хартаабха)
    3. Хон хон дуутай, хондолой дээрээ дэгээтэй. (Нохой)

    Оньһон үгэнүүд:
    1. «А»үзэг эрдэмэй дээжэ,
    Аяга сай эдеэнэй дээжэ.
    2. Хүлэг болохо унаганһаа,
    Хүн болохо багаһаа
    3. Һайн хүндэ нүхэр олон,
    Һайн мориндо эзэн олон.
    4. Һайн хүниие һажааха,
    Һалан хүниие харааха.
    Үхибүүн:
    Аялгата буряад хэлэмнай
    Аба эжымнай – бэлэг,
    Аялгата түрэл хэлэмнай
    Арад зоноймнай хэшэг юм.
    (Дуун «Эжыдээ дуратайб»)
 
    (Үхибүүд жороо үгэнүүдээр андалдана).
 
    Хүтэлэгшэ: Шүлэг М. Чойбонов «Буряадни». Энэ шүлэгөөр түрэл нютагаа, дайдаяа магтана, дурдана. Бидэнэр баһа Ушхайта, Хэжэнгэ нютагаа магтаһан дуунуудаа айлшадтаа дэлгэе! (Нэгэ куплет дуулана).
    1. «Хэжэнгэ»
    2. «Ушхайтамни, угтаарай!»
    3. «Хэжэнгын хүбүүд, басагад!»
    Иимэ һайхан үгэнүүдтэй дуунуудые булта бидэ мэдэхэ байна гээшэбди! Тиимэһээ нютагаа, дайдаяа гамнажа ябая. Түрэһэн буряад хэлэеэ     үргэжэ, бэшэндээ дамжуулан, арадайнгаа үндэһэ ёһо заншал сахижа ябахамнай болтогой! Иигээд энэ наада зугаамнай дүүрэбэ. Дахин уулзатараа баяртай!