Цыбикова Бальжима Султумовна,
Яруунын аймагай
Эгэтын дунда һургуули


ДАЙНАЙ ҮЕЫН ЭДИРШҮҮЛ
(Хэлэлгэ хүгжөөлгын хэшээлдэ найруулга бэшэлгэдэ бэлэдхэл)

        ЗОРИЛГОНУУД: Агууехэ Илалтада зорюулан өөһэдөө суглуулһан ба һургуулиин музейн материалнуудые согсолон хэрэглэхэ; темэ ба гол бодол тодоруулхадаа, эпиграф ба цитата хэрэглэжэ һургаха; найруулгын текст бүрилдүүлхэ аргануудые нарибшалан шэлэжэ, хүдэлмэриин нэгэдэхи вариант бэшэжэ туршаха.

        ХЭРЭГСЭЛ: һуралсалай ном, “Дайнай дүлөөр хайруулһан үхибүүн үемнай” гэһэн планшет, ветерануудтай хөөрэлдэһэн тэмдэглэлнүүд.

        ХЭШЭЭЛЭЙ БАЙГУУЛГА:

        8 мин. 1. Һурагшадай бэлэдхэл элирүүлгэ
        10 мин. 2. Найруулга бэшэлгэдэ бэлэдхэл
        20 мин. 3. Найруулга зохёон бэшэлгэ
        5 мин. 4. Хэшээлэй тобшолол
        2 мин. 5. Гэрэй даабари

1. ХЭШЭЭЛЭЙ ЯБАСА

        Планшет: “Дайнай дүлөөр хайруулһан үхибүүн үемнай”.

Дайнай үеын эдиршүүл
Дайнай шэрүүн жэлнүүдтэ
Дайралдаһан эдиршүүл
Аха зонһоо гээгдэнгүй,
Алишье ажал даагаал даа.

Үглөө эртүүр эдиршүүл
Үзэг, номоо шудалһаар,
Үдын хойно хүдэлжэ,
Үлэ залган ябаал даа. (“Буряад хэлэн”, упр. 49).

2. БАГШЫН ОРОЛТО ҮГЭ

        – Агууехэ Илалтын 60 жэлэй ойдо зорюулжа, манай һургуулида бэдэрэлгын ажал ябуулагдана. Мүнөөдэрэй хэшээлдэ дайнай үедэ үхибүүн ябаһан дүтынгөө хүнтэй хөөрэлдэжэ, тэрэ сагай байдал тухай, өөр тухайнь мэдэжэ ерэхэ ёһотой байгаат. Хэн юу мэдэжэ абааб, хэнтэй хөөрэлдөөб?

        – (Хэдэн үхибүүн хөөрэнэ)

        – Энэ планшет Илалтын 50 жэлэй ойдо бэлдэгдээ. Дайнай үеын Эгэтын Улаан гэр алдартай эхин һургуули нэгэшье үдэр үүдэеэ хаангүй, үлэн хооһон, даараһан, үншэрһэн багашуулаа дулаасуулжа, үлэ хоол залгуулжа, энхэржэ, үзэг номдонь һургаһан тухай танай аха нүхэд бодото материалнуудые суглуулһан юм. Һургуулиие даагшаар Даша-Ханда Аюшеевна Цыбенова (Цокто Номтоевой хани нүхэр) ажаллаһан. Шэн зоригто, баатарлиг ажалайнгаа түлөө энэ багшамнай “Хүндэлэлэй Тэмдэг” орденоор шагнагдаһан байна. Музей соомнай энээн тухай зарлигынь байха.

3. НАЙРУУЛГА БЭШЭЛГЭДЭ БЭЛЭДХЭЛ

  1. Һурагшадай мэдээсэлнүүдһээ, хөөрэлдөөнһөө нэрлэжэ болохо темэнүүд: (самбарта) “Дайнай үеын эдиршүүл”, “Минии хүгшэн эжы”, “Минии абга”, “Үншэрэлгэ”, “Хатуу саг”, “Алдар суута һаалишан Надмид Долгорова”, “Трактор агтын жолоошон Санжимитып” г.м. Эдэ хүнүүднай дайнай үедэ суута һаалишан гү, али тракторист байгаа гү? Тааруугаар нэрлэхэ. Эдээн сооһоо үргэн темыень гаргаха (аршагдана “Дайнай үеын эдиршүүл” г.м.).
  2. – Үлэһэн темэнүүдые үгтэһэн хоёр эпиграфтэ тааруугаар хубааха:
    1. Дайнай үедэ һургуулияа орхижо,
      “аха зонһоо гээгдэнгүй, алишье ажал дааһан” хүнүүд тухай.
    2. Үглөө бүри эдиршүүл
      Үзэг номоо шудалһаар,
      Үдын хойно хүдэлжэ,
      Үлэ залган ябаал даа.

    – Найруулгадаа өөрынгөө геройн үхибүүн наһан тухай хөөрөөе цитата болгон, кавычка соо оруулан хэрэглэхэдэмнай, үнэншэмэ баталалга болохо.

  3. Хэрэглэгдэмээр үгэнүүд (самбарта): бага балшар наһан, дайн сэрэгтэ мордолго, гэр бүлымнай байдал хубилба, эжымни даагдашагүй ажал, үлэн хооһон, хооһо нойтон, хоолос түүлгэн, хартаабха тарилга, малталга, һургуулиингаа түлеэ бэлдэлгэ, почтальон эхэнэр, гурбалжан бэшэг, аймшагтай хүхэ саарһан.

4. НАЙРУУЛГА ЗОХЁОН БЭШЭЛГЭ

        (Зарим нэгэндэ оролтодонь, гол хубияа бэшэхэдэнь, түгэсхэлдэнь туһалха).

5. ХЭШЭЭЛЭЙ ТОБШОЛОЛ

        Багшын дурадхалаар эрхим, тааруу оролто нэгэ хүн уншана, дуратайшуул байгаа һаа уншаха, гол хубияа дүүргэһэн зариман уншана. Түгэсхэл соогоо заатагүй найруулгын нэрэ, эпиграф болон гол хубида бэшэгдэһэнээ согсолхо ёһотой.

6. ГЭРЭЙ ДААБАРИ

        Найруулгынгаа түрүүшын вариант дээрэ хүдэлхэ (нюур 270. Зохёолго бэшэлгэдэ яажа бэлдэхэб гэһэн һануулга (схемэ) хэрэглэхэ.