Цыдыпова Билигма  Доржиевна,
МОУ «Ортуйская СОШ»
 
 
ТЕМЭ: САГААЛГАН – МАНАЙ ҺАЙНДЭР
6 класс
 
    Тип урока: Развитие умения читать.
    Цель урока: учебная — развитие умения читать с полным пониманием;
    привитие любви к национальной культуре, традициям и обычаям своего народа;
    Задачи урока: развивать умение извлекать общее содержание, содержательную антиципацию, умение кратко сообщать прочитанное.
    Речевой материал: тексты о Сагаалгане.
    Оснащение урока: слайды, словарь новых слов, раздаточный материал.
 
Ход урока:
    1. Организационный момент.
    Сайн байна, буряад хэлэнэй хэшээл эхилэе.
    2. Речевая подготовка. Сээжээр уран уншалга. Сагаалганай амаршалга.
    Сагаалган тухай дуу шагнуулха (1 бадаг).
    Шүлэг ехэ зохидоор, абяан бүхэнииень эли тодоор үгүүлэн уншагты. (Һурагша бүхэн нэгэ дахин бэеэ даанги уншана, хоёрдохиёо бултадаа уншана).
    Саһа бордоһото үбэлнай
    Сагаа һараяа хүтэлбэ.
    Сэлгеэ һайхан Буряадтамнай
    Сагаалгамнай морилбо!
    Һахал сагаан абанараа,-
    Һаншаг сагаан эжынэрээ,
    Сасуу олон үетэнөө
    Сагаан һараар амаршалнабди!
                       Г. Чимитов. (түрүүшын слайд)
 
    3. Постановка цели и задач урока
    Дуу шагнабат, шүлэг уншабат, юун тухай энэ хэшээлдээ хөөрэлдэхэбиибди? Хэн юун гэжэ һананаб?
    Зүб даа, мүнөө хэшээлдээ сагаалган тухай хөөрэлдэхэбди.
 
    3. Работа над текстом
    а) Беседа
    Буряад арадайнгаа Сагаалганай һайндэр тухай юу мэдэхэбта?
    Юундэ энэ һайндэр Сагаалган гэжэ нэрэтэй болооб?
    Мүнөө жэл Сагаалган хэдыдэ тэмдэглэгдэхэеэ байнаб?
    Ямар жэл гарахаяа байнаб?
    Бидэ мүнөө энэ буряад арадайнгаа заншалта һайндэр тухай текст уншахабди. Энэ текст уншахын урда шэнэ үгэнүүдтэй танилсая
    б) Введение новой лексики
    Текстын доро шэнэ үгэнүүд үгтэнхэй, эдэ үгэнүүдэй удха мэдэхэ болоё.
    Үгэнүүдэй удха тайлбарилха.
    Сагаалган – работа над произношением, проговаривание слогов са-гаал-ган
    Һайндэр – праздник. Проговаривание слогов һайн-дэр, звука «һ»
    Һүлдэ тэмдэг – символ. Проговаривание слова һүл-дэ
    Жаргал – счастье
    Тэмдэглэгдэдэг – отмечается
    Бүридэһэн – состоящий
    Литэ – календарь
Текст
Сагаалган – манай һайндэр
     Эртэ урда сагһаа хойшо Сагаалганиие буряад-монголшууд арадайнгаа гол шухала һайндэр гэжэ тоолодог юм. Энэ һайндэрэй нэрэ «сагаан» гэһэн үгэһөө гарана. Буряад-монголшуудай һүлдэ тэмдэгтэ сагаан үнгэ баяр, жаргалтай сэхэ холбоотой юм. Малшад үхэр малайнгаа олошорһые, һү тарагайнгаа дэлгэрһые тон ехэ жаргалда тоолодог байгаа.
     1927 он болотор Сагаалган сентябрь һарада тэмдэглэгдэдэг һэн. Зүгөөр Чингис хаанай аша хүбүүн Хубилай Шэнэ жэлые февраль һара соо тэмдэглэдэг болгоо. 12 жэлһээ бүридэһэн литын ёһоор Сагаалган шэнэ жэлэй һарын нэгэндэ тэмдэглэгдэдэг болоһон түүхэтэй. Тиимэһээ һайндэр ондо ондоо үдэрнүүдтэ дайралдадаг юм.
 
    в) Образцовое чтение учителя
    Би мүнөө энэ текст уншаад үгэхэб, таанар анхаралтайгаар шагнагты, юун тухай эндэ хэлэгдэнэб, ойлгожо абаха ёһотойт, асуудалнуудта харюусахат.
 
    Вопросы на слайде. (Асуудалнуудые нэгэ дахин аалихан уншагты).
    1. Юун тухай эндэ хэлэгдэнэб?
    2. Юундэ Сагаан һара (Сагаалган) гэжэ нэрэтэйб?
    3. Сагаалган хэдыдэ һайндэрлэнэб?
 
    Самостоятельное чтение учеников
    Текст анхаралтайгаар, үгэнүүдыень эли тодоор үгүүлэн уншагты.
    г) задание:
    Эдэүгэнүүд соо хэды үе, үзэг, абяан бэ?
    Һайндэр – 2 үе, 7 үз., 6 аб.
    Һүлдэ- 2 үе, 5 үз., 5 аб.
    Литэ- 2 үе, 4 үз., 4 аб.
    Сагаалган- 3 үе, 9 үз., 8 аб.
    Эдэ үгэнүүд соо хашалган абяануудые үгүүлхэдэ, аман соо агаар ямар торосолтонуудтай дайралданаб гэжэ ажаглаха.
    Зурагаар ажаллаха (хэлэн, уралнууд, шүдэнүүд, хамар, хамарай хүнды).
     
            
    4. Физкультминутка
    5. Работа над вторым текстом
 
Текст
Золгохо гурим
    Сагаалганай үглөөгүүр нэн түрүүн аба эжыгээ, уг удамайнгаа аха захатаниие золгохо ёһо бии юм. Нүхэд, түрэлхид, хүршэнэршье бэе бэетэеэ уулзахадаа, золгохо гуримда анхаралаа хандуулха хэрэгтэй. Наһаараа залуу хүн ахадаа хоёр гараа альгаарынь дээшэнь харуулаад һарбайха, ахань дээрэһээнь альгаараа доошонь харуулаад табиха. Залуунь ахынгаа гарнуудай тохоногһоо дүнгэн бариха. Энэ хадаа хүндэлһэнэй, туһалхаар сагта заатагүй туһалха байһанаа мэдүүлһэнэй тэмдэг.
 
    Асуудалнууд ба даабари:
    · Яагаад золгохо ёһотойб?
    · Тэрэнь ямар удхатайб?
    · Золгохо ёһо харуулагты.
 
    6. Итог урока
    Мүнөө хэшээлдээ юун тухай хөөрэлдөөбибди?
    Юун таанадые һонирхуулааб?
    Юун тухай мэдэхэ болообта?
 
    7. Домашнее задание
    · Түрэлхидтөө Сагаан һарын амаршалга зохёохо.
    · Үреэлнүүдые оложо бэшэхэ.
    · Сагаалганай үглөөгүүр аба эжыгээ, уг удамайнгаа аха захатаниие золгохо.