6 ҮЙЛЭ ҮГЭ

6.1 ҮЙЛЭ ҮГЭ ТУХАЙ ОЙЛГОСО

Үйлэ гү, али байдал тэмдэглээд, юу хэнэб? яанаб? гэһэн асуудалнуудта харюусадаг хэлэлгын хубиие үйлэ үгэ гү, али глагол гэдэг.

Жэшээнь: уншана, бэшэнэ, унтана, хэбтэнэ, ябана, гүйнэ г.м.

 

ҮЙЛЭ ҮГЫН ҺУУРИ

Үйлэ үгын һуури хоёрдохи ганса нюурта сэхэ захиран хандаһан удхатай байдаг. Тиихэдээ хододоо аялганаар, ехэнхидээ түргэн аялганаар, заримдаа удаан аялганаар болон дифтонгоор дүүрэһэн байдаг: яба, ошо, бай, гүй, тани, һурга, номно, һайрха, нэгэдэ, түргэдэ, жарга, үргэ, оруулалса, түршэгэнэ г.м.

Үйлэ үгын һуури анхан болон гараһан гэжэ илгардаг: һуу, оло, таби – анхан һууринууд гү, али ондоо үгэһөө гараагүй, үндэһөөрөө байһан һуури болоно: шэрдэ, хүхэрэ, ябалса – гараһан һууринууд гү, али ондоо үгэһөө гараһан һууринууд болоно.

Хоёрһоо дээшэ үетэй үйлэ үгын һуурида залгалтануудые нэмэхэдэ, туд һууриин һүүлэй түргэн а, о, э аялганууд урда тээгээ р, л хашалгануудтай һаань тэдэнь унадаг: эхилэ – эхилбэ, хүдэлмэрилэ – хүдэлмэрилхэ, тамара – тамарна, үнгэрэ – үнгэрһэн г.м. Гэбэшье усадха – усадхаба, тэбэри – тэбэрихэ, харюуса – харюусана, бүрхөөгдэ – бүрхөөгдэнхэй г.м. бэшэгдэнэ.