6.2 ҮЙЛЭ ҮГЫН ГАРАЛГА

Үйлэ үгэнүүд, суффикснуудай хүсөөр юумэнэй, тэмдэгэй, тоогой нэрэнүүдһээ, дайбар үгэнүүдһээ гү, али наречинүүдһээ гарадаг. Тэдэ суффикснууд ямар нэгэн үйлэ тэмдэглэһэн шэнэ үйлэ үгэ бии болгохынгоо хажуугаар, тэрэ үйлынгөө хайшан гээд үйлэдэгшэдэ хабаадаһыень харуулдаг.

Тэрээн дээрэһээ боложо, үйлэ үгэнүүд бодото, идхаһан, хамтадхаһан, угталдуулһан, хүлеэгдэһэн гээд илгарна:

-на: һам – һамна, ном-номно, хэм – хэмнэ г.м.

-ла: амтан – амтала, үзүүр – үзүүрлэ г.м.

-шала: һайн – һайшала, шэнэ – шэнэшэлэ г.м.

-аа: шата – шатаа, зохи-зохёо, эбдэ – эбдээ г.м.

-га: гара – гарга, оло – олго, хүрэ – хүргэ г.м.

-лга: бай – байлга, обой – обойлго, хүлеэ – хүлеэлгэ г.м.

-лса: гара – гаралса, оро – оролсо, ерэ – ерэлсэ г.м.

-лда: бари – барилда, оло – ололдо, хөөрэ – хөөрэлдэ г.м.

-да: дуула – дуулда, оло – олдо, диилэ – диилдэ г.м.

-гда: бари – баригда, оно – оногдо, үргэ – үргэгдэ г.м.

-на: суффикс залгахада, хэлэнэй узуурай н хашалганаар һүүлтэһэн үгэнүүдэй тэрэ н хашалганиинь г хашалганаар һэлгэгдэдэг: ан – агна, зан – загна, шан – шагна, ган – гагна, сэн – сэгнэ, зүн – зүгнэ г.м.

-ра, -жа, -ша г.м. суффикснуудые залгахада, нэрэ үгын һүүлэй тогтууригүй н хашалган унадаг: хүйтэн – хүйтэрэ, айлшан – айлшала, арьбан – арьбажа, баян – баяжа г.м.

Доро дурсагдаһан үгэнүүдтэ тэрэ тогтууригүй н урда тээхи түргэн аялгантаяа унадаг: уран – урла, дуран – дурла, үлэн – үлдэ, бэлэн – бэлдэ, хорон – хордо г.м.

-та, -да, -ра суффикснуудые залгахада, урдаа л, р хашалгантай түргэн а, о, э аялганууд унадаг: хирэ – хиртэ, шэрэ – шэрдэ, байра – байрла г.м.

-га, -аа суффикснуудые залгахада, һууриин һүүлэй түргэн а, о, э аялганууд унадаг: гара – гарга, шада – шадаа г.м.

Үйлэ болон байдал ямараар үнгэрнэб, тэрээнһээ боложо юрэнхы, шангадхаһан, дабтаһан, һуларһан, үргэлжэлһэн, эсэслэһэн байдаг.

-һууряараа: яба, ошо, ерэ, ногооро, бай, дуула г.м.

-ша, -шо, -шэ: байша, орошо, гүйшэ, харайша г.м.

-сагаа, -согоо, -сэгээ, -сэгөө: хараасагаа, һоросогоо, мэдэсэгээ, үгэсэгөө г.м.

: ялагад, ёлогод, елэгэд, хулмагад, гүбэд, шэбэд, гүхэгэд г.м.

-жай, -жэй, -жой: абажай, ошожой, ерэжэй, барилдажай г.м.

-жархи,- жорхи, -жэрхи: уншажархи, бэшэжэрхи, оложорхи, хашхаржархи г.м.