11 АЯНГАЛҺАН ҮГЭ

11.1 АЯНГАЛҺАН ҮГЭ ТУХАЙ ОЙЛГОСО

Хэлэлгэ соо хүнэй мэдэрэл, сэдьхэлэй байдал, һанаһан хүсэл харуулһан тусхай үгүүлбэритэй тогтомол түхэлэй үгэ болон мэдүүлэлнүүдые аянгалһан үгэнүүд гэдэг.

Жэшээнь: Ай, зайлуул даа! Тиигээ юм гү? Хара үглөөнһөө хойшо Галшатан һурагшалжа, бэдэржэ гүйлдэнэ, харайлдана бэшэ гү, яагаа бэрхэ дайралдангүй үнгэрөө гаралсаа гээшэб. Арьяа баала. Барһадшье даа!

Эндэ: Ай, зайлуул даа! Тиигээ юм гү? Арьяа баала. Барһадшье даа! – гэһэн үгэ болон мэдүүлэлнүүд айһан, гэмшэһэн, гайхаһан, һүзэглэһэн, хайрлаһан хүнэй мэдэрэл, сэдьхэлэй байдал, һанаһан хүсэл г.м. харуулһан аянгалһан үгэнүүд хэлэгдэнэ.

АНХАН БОЛОН ГАРАҺАН АЯНГАЛҺАН ҮГЭНҮҮД

Анхан аянгалһан үгэнүүд ехэнхидээ эртэ урда сагһаа хүнэй мэдэрэл, сэдьхэлэй байдал, һанаһан хүсэл тэмдэглэһэн тусхай абяануудһаа бүридэһэн байдаг: аа, оо, уу, үү, ай, ой, уй, һүүе, һаае, һэ, зай, зэй, ах-ха, ёо-ёо, пэй, тай, татай г.м.

Гараһан аянгалһан үгэнүүд ехэнхидээ тодорхой удхатай, тогтомол холбоотой хүнэй мэдэрэл, сэдьхэлэй байдал, һанаһан хүсэл харуулһан үгэ, холбуулал, мэдүүлэлнүүдһээ бүридэһэн байдаг: хөөрхэдни, барһан даа, ах-ха даа сааша, халаг, шолмо, гайха тагна, ухайш даа, үхэһэн хойноо г.м.

АЯНГАЛҺАН ҮГЭНҮҮДЭЙ УДХА БОЛОН ХЭРЭГЛЭЛГЭЭРЭЭ ИЛГАРАЛ

Аянгалһан үгэнүүд хүнэй мэдэрэл, сэдьхэлэй байдал, һанаһан хүсэл дамжуулха зуураа, эдэ гурбан бүлэгынь дотороо олон янзын удхаар хэрэглэгдэнэ.

1. Мэдэрэл тэмдэглэһэн аянгалһан үгэнүүд айлга, һүрдэлгэ, жэрхэлгэ, сошолго, зэбүүрхэлгэ, гайхалга, баярлалга, бишэрэлгэ, бахардалга г.м. харуулна: һүүе, хайрлыт, татай, зайлуул, ой-ой, үйлөө харлаг, гайха тагна ехэ, оо, ухай, хөөрхэй, абарыт г.м.

2. Сэдьхэлэй байдал тэмдэглэһэн аянгалһан үгэнүүд ажаглаһан, амаршалһан, ханаһан, һэргылһэн, голхорһон, хайрлаһан, шаналһан, һэжэглэһэн, һайрхаһан г.м. харуулһан: зүб даа, амар сайн, һайн даа, оһоо, халагни халаг, ээ, барһан гэжэ даа, хайдаа, баарһан даа, тархиш даа, хай-хай, хөөрхэй, һэ, харыш энэ үмхирһэн түгсүүлые г.м.

3. Һанаһан хүсэл тэмдэглэһэн аянгалһан үгэнүүд буруушааһан, хориглоһон, баталһан, захирһан, зэмэлһэн, харааһан г.м. харуулһан: аа, хаягты саашань, үгы ааб даа, боли боли, зүб, а-ха даа сааша, байза, хүлеэжэ бү яда, аа, үшөө тиигээбши, аһаа, тиимэл һэнта, ай, ши муу золиг г.м.

АЯНГАЛҺАН ҮГЭДЭ СЭГЛЭЛТЫН ТЭМДЭГҮҮДЫЕ ТАБИЛГА

Аянгалһан үгэнүүд ехэнхидээ таһалалаар гү, али шангадхалай, асуудалай тэмдэгүүдээр тусгаарлагдадаг: Ай, яагаа һайхан юумэб. Татай! Могой хэбтэжэ байнал. Эй! Наашаа ерэхээ яанаш? Фу, халуудашабаб. Ураа! Бидэ илаабди! г.м.