ЮРЫН МЭДҮҮЛЭЛ

5.1. ЮРЫН МЭДҮҮЛЭЛ ТУХАЙ ОЙЛГОСО

Байгуулгаараа юрын мэдүүлэлнүүд нэгэ бүридэлтэ болон хоёр бүридэлтэ гэжэ илгарна.

Нэгэ нэрлүүлэгшэтэй, үгышье һаа хэлэгшэтэй мэдүүлэлые нэгэ бүридэлтэ гэнэ. Жэшээнь: Хүхын дуунай һүни һэн. (Ж.Тумунов). Оршон тойрон абяа шэмээгүй. (Ц.-Ж. Дамдинжапов).

Нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэлнүүд дүрбэн янза боложо хубаарна: нэрлэһэн, тодо нюуртай, тодо бэшэ нюуртай, нюургүй.

Хэлэгшэгүй аад, гансал нэрлүүлэгшэһээ, тэрээндэ хабаатай юрын гэшүүдһээ бүридэһэн мэдүүлэлые нэрлэһэн мэдүүлэл гэнэ. Нэрлэһэн мэдүүлэлнүүд юумэ гү, али үзэгдэл, тэдэнэй гадаада ба дотоодо байдал, байгаалиин саг, мэдэрэлэй, сэдьхэлэй байдал тэмдэглэдэг. Дүүрэһэн үгүүлбэритэй аялганаар хэлэгдэжэ, элдэб аргаар тэмдэглэдэг. Жэшээнь: Зунай саг. Ааяма халуун.

Нэрлүүлэгшэгүй аад, тэрэнииень хэлэгшынь нюураар гү, али тоогоор тодорхойлжо болохо мэдүүлэлые тодо нюуртай мэдүүлэл гэнэ. Жэшээнь: Үтэр аргамжаа абаад ерэгты! Байза, үнеэгээ шобторжо ерэхэмни. Ехэ яаралтай мэгдэжэ ябанад.

Нэрлүүлэгшэгүй аад, тэрэнииень тодорхой бэшээр гү, али хамтадхан тухайлжа болохо мэдүүлэлые тодо бэшэ нюуртай мэдүүлэл гэнэ. Жэшээнь: Эдээр бэеэ шэмэглэнхаар, эрдэмээр бэеэ шэмэ. Горхо үзөөгүй аад, гуталаа бү тайла.

Нэрлүүлэгшэгүй аад, тэрэнииень огтолон тухайлагдахагүй мэдүүлэлые нюургүй мэдүүлэл гэнэ. Нюургүй мэдүүлэлнүүд ямар нэгэн байгаалиин үзэгдэлнүүд, хүнэй бэеын болон сэдьхэлэй байдал, юумэнэй бии байһые, байха ёһотой байһые гү, али үгы байһые тэмдэглэжэ, элдэб аргаар гаргагдадаг. Жэшээнь: Оршон тойрон абяа шэмээгүй. Хилээмэ хаяжа болохогүй. Бадмын досоо аягүй болошобо. Шамдахал байгаа.

Нэрлүүлэгшэ хэлэгшэ хоёртой мэдүүлэлые хоёр бүридэлтэ гү, али нюуртай мэдүүлэл гэнэ. Жэшээнь: Манай орон ой модоор баян. Ой соо элдэб жэмэсүүд эдеэшэдэг. (Б.Санжин).

Мэдүүлэлнүүд нэрлүүлэгшэ хэлэгшэһээ бүридэһэн һаань, хуряангы гэдэг, харин нэрлүүлэгшэ хэлэгшэ хоёрһоо гадуур юрын гэшүүдһээ бүридэһэн һаань, дэлгэрэнгы гэдэг. Жэшээнь: Таряан хуряагдаба. Энэ жэлдэ баян ургаса абтажа, намарай үдэр одоол жэлээ тэжээхэнь гээшэ.




Холбуулал

1. Ойлгомжо тэмдэглэдэг

2. Хоёр хубиһаа бүридэдэг:

Дулдыданги үгэ - Асуудал - Гол үгэ

3. Илгаань:

а) Сүлөө

Хонидоо ниилүүлэн

Тогтомол

Ганзага ниилүүлэн

б) Нэрэ холбуулал

Юум. н.
Түл. н.
Тоогой н.
Тэмд. н.

Үйлэ үгын:
Мэдүүлһэн түлэб
Хандаһан түлэб
Причастна түлэб
Деепричастна түлэб
Дайбар үгэ