5.4. МЭДҮҮЛЭЛЭЙ НЭГЭ ТҮРЭЛ ГЭШҮҮД

5.4.1. МЭДҮҮЛЭЛЭЙ НЭГЭ ТҮРЭЛ ГЭШҮҮД ТУХАЙ ОЙЛГОСО

Нэгэ адли асуудалда харюусажа, нэгэ үгэдэ мэдэлтэй байһан мэдүүлэлэй гэшүүдые нэгэ түрэл гэшүүд гэнэ.
Мэдүүлэлэй нэгэ түрэл гэшүүд удхаараа хоёр янза болон илгардаг: юумые нэгэ талаһаань тодорхойлһон ба юумые олон талаһаань тодорхойлһон нэгэ түрэл гэшүүд гэнэ.
Юумые нэгэ тээһээнь тодорхойлһон, нэгэ үгэдэ мэдэлтэй байһан нэгэ түрэл гэшүүд таһалалаар болон бусад сэглэлтын тэмдэгүүдээр тусгаарлагдана. Нэгэ тээһээнь тодорхойлһон нэгэ түрэл гэшүүдые ба, болон гэһэн үгэнүүдээр холбоһон байхадань, таһалал табигдадаггүй, харин гү – али, нэгэ һаа – үгы һаа, нэгэ гэбэл – үгы гэбэл гэһэн харилсаата холболтонуудай хоорондо таһалал табигдана. Жэшээнь: Хуһан, шэнэһэн, нарһан, уляаһан модоор элбэг холимог ой соо баабгай, хандагай, буга, шоно, үнэгэн, хярһан, гүрөөһэн болон бусад ангууд байрладаг. Нэгэ һаа хүдэлхэ, үгы гэбэл һургууляа саашань үргэлжэлүүлхэ байгааш гэбэ.
Юумые олон талаһаань тодорхойлон, нэгэ үгэдэ мэдэлтэй байһан нэгэ түрэл гэшүүд таһалалаар болон бусад сэглэлтын тэмдэгүүдээр тусгаарлагдахагүй. Жэшээнь: Бадмын үндэр зээрдэ агтые унажа, эхэ һайхан Хэжэнгэ нютагаараа айлшалаа гээшэб. Унахада зөөлэхэн, газар хороосотой ульгам жороо морид хатархадаа хаядалтай хазаар дарама хатарша морид гэжэ тусгаар байдаг ха юм.
Юумые хамтадхан тодорхойлһон нэгэ түрэл гэшүүдэй хойнонь дабхар сэг табидаг; хойнонь һаань – урдань зурлаа табидаг, дундань һаань – дабхар сэг зурлаа хоёрые табидаг. Жэшээнь: Булта ногооршобо: ой модон, тала губи, хада гүбээ. (Ж.Балданжабон). Ой модон, ольтирог тохойнууд, ойгуур шэбээлһэн шубуухайнууд – булта шэмээгүй, дуугай аалин. (З.Гомбожабай)




Холбуулал

1. Ойлгомжо тэмдэглэдэг

2. Хоёр хубиһаа бүридэдэг:

Дулдыданги үгэ - Асуудал - Гол үгэ

3. Илгаань:

а) Сүлөө

Хонидоо ниилүүлэн

Тогтомол

Ганзага ниилүүлэн

б) Нэрэ холбуулал

Юум. н.
Түл. н.
Тоогой н.
Тэмд. н.

Үйлэ үгын:
Мэдүүлһэн түлэб
Хандаһан түлэб
Причастна түлэб
Деепричастна түлэб
Дайбар үгэ