5.6. МЭДҮҮЛЭЛЭЙ ГЭШҮҮД БОЛОДОГГҮЙ ҮГЭНҮҮД

Мэдүүлэлдэ ямар нэгэн нэмэри ажаглалта хэһэн аад, тусхай асуудалда харюусадаггүй үгэнүүдые мэдүүлэлэй гэшүүд болодоггүй үгэнүүд гэнэ. Мэдүүлэлэй гэшүүд болоогүй үгэнүүдтэ хандалганууд, оролто үгэ болон мэдүүлэлнүүд, аянгалһан үгэнүүд хабаадана.

Хүниие дуудажа хэлэһэн нюурые тэмдэглэһэн үгые хандалга гэнэ. Хандалганууд удхаараа хүндэшье, бусадшье юумэндэ хабаатай аад, хуряангышье, дэлгэрэнгышье байжа болодог. Жэшээнь: Нүхэд, намда найдаагүй һаа, нүхэрһөөмни һурыт! (Х.Намсараев).

Мэдүүлэл соо хэлэгдэһэн юумэн тухай элдэб ажаглалта хэһэн үгэ болон мэдүүлэлнүүдые оролто гэнэ. Эдэ баталалга, тухайлалга, баримталалга, гуримшуулга, мэдэрэлгэ г.м. ажаглалтануудые тэмдэглэнэ: нээрээ, магад, таахада, хэбэрынь, жэшээнь, юрэдөө, нэгэдэхеэр, танай хэлэһээр г.м. Жэшээнь: Нүхэд, юрэдөө, Радна хэлэг, дуулая (Ц.Дондубон). Элдин Ази түбиин карта зураг (эреэн тэбхэр саарһахануудтай бү жэшэ) эдэнэй дунда дэлгээтэй харагданал (Н.Дамдинов).

Мэдүүлэл соо орожо, сэдьхэлэй байдал, элдэб мэдэрэл тэмдэглэһэн аянгалһан үгэнүүд мэдүүлэлэй бүридэлдэ ороод байхадаа, оролто үгын удхатай болоно. Жэшээнь: Ай, энэ хүбүүмнай баһа иимэ олон хоротониие хорооһон байнал, ай шолмохон! (Х.Намсараев).

Хандалганууд, оролто үгэнүүд болон мэдүүлэлнүүд, аянгалһан үгэнүүд таһалалаар илгагдадаг, мүн зарим оролто үгэнүүд болон мэдүүлэлнүүд хоёр тээһээ зурлаагаар гү, али хаалтаар илгагдажа болоно. Эдэниие аман хэлэндэ багахан тогтолто хэжэ, түргэнөөр үгүүлдэг юм. Жэшээнь: Тээсгэн энэ малаан хүндэ (хургаараа заана) хэлэһэн байгааб (Х.Намсараев). Ажалай хэрэгээр (корреспондент хүмби) Хилганаар ябахадаа, юрэдөө, олон үхибүүдтэй Гомбоевтондо оронгүй гарагшагүйб.


Мэдүүлэлэй гэшүүд болоогүй үгэнүүдэй шэнжэнүүд болон илгаралай хүсэнэг

1.Шэнжэнүүдынь

а) ямар нэгэн нэмэри ажаглалта хэдэг;
б) тусхай асуудалда харюусадаггүй;
в) мэдүүлэлтэй удхын холбоотой.

2.Илгаань
а) хандалга
б) оролто үгэ
в) оролто мэдүүлэл
г) аянгалһан үгэ

Сэглэлтэнүүдынь:
Х., . . . . . . . . . . . . , Х, . . . . . . . . . . . . . Х.
Оү, . . . . . . . . . . . , Оү, . . . . . . . . . . . .Оү.
Ом., . . . . . . . . . . -Ом- . . . . . . . . . . . (Ом)
Аү., . . . . . . . . . . . ., Аү, . . . . . . . . . . . . . .Аү.




Холбуулал

1. Ойлгомжо тэмдэглэдэг

2. Хоёр хубиһаа бүридэдэг:

Дулдыданги үгэ - Асуудал - Гол үгэ

3. Илгаань:

а) Сүлөө

Хонидоо ниилүүлэн

Тогтомол

Ганзага ниилүүлэн

б) Нэрэ холбуулал

Юум. н.
Түл. н.
Тоогой н.
Тэмд. н.

Үйлэ үгын:
Мэдүүлһэн түлэб
Хандаһан түлэб
Причастна түлэб
Деепричастна түлэб
Дайбар үгэ