3.2. ХАШАЛГАНАЙ ИЛГАРАЛ

1) Хонгёо хашалгануудынь дуунай хабаадалгатайгаар үгүүлэгдэдэг, харин бүдэхи хашалгануудынь шууяанай хабаадалгатайгаар үгүүлэгдэдэг.

Хонгёо хашалганууд: б, в, г, д, ж, з, й, л, м, н, р.

Бүдэхи хашалганууд: к, п, с, т, ф, х, һ, ц, ч, ш, щ.

Зарим хонгёо болон бүдэхи хашалганууд үгүүлбэреэрээ дүтэрхы байдаг: б-п, в-ф, г-к, д-т, ж-ш, з-с.

Бэшэ хонгёо болон бүдэхи хашалгануудынь үгүүлбэреэрээ ондоо байдаг: й, л, м, н, р, х, һ, ц, ч, щ.

Үндэһэн буряад үгэ соо үеын һүүлдэ бүдэхи хашалган бэшэгдэдэггүй, бүдэхеэр хэлэгдэбэшье, хонгёо г, б, д бэшэгдэхэ: шагта [шакта], тэбхэр [тэпхэр], удха[утха], алаг[алак], шүрэб[шүрэп], арад [арат] г.м. Харин бүдэхи с, ш үндэһэн буряад үгын хаананьшье бэшэгдэхэ: эсхэхэ, хашхарха, эсэс, энэш г.м.


2) Бии болохо байраараа хашалган абяанууд иимэ бүлэгүүд болодог:

- уралай: п, б, м, ф, в. Эдэ доодо урал дээдэ уралда хамжаха гү, үгы һаа дүтэлжэ забһар бии болохо аргаар хэлэгдэдэг ябяанууд болоно.

- хэлэнэй: а) урдуурхи: т, д, н, з, с, ж, ш, л, р.

                  б)дундуурхи: й.

                  в) хойгуурхи: х, г, нг.


3)Хашалганууд бии болохо аргаараа хабшамал, забһарай, дорьбодог бүлэгүүд болоно.

- хабшамал: п, б, т, д, г, м, н;

- забһарай: з, с, ж, ш, һ, х, й, щ.

- дорьбодог: р.


4) Хамар, аманай хабаадалгаһаа хашалганууд хоёр бүлэг болодог:

- хамарай: м, н.

- аманай: бэшэ хашалганууд