4.4. ИЛГАҺАН Ь, Ъ ТЭМДЭГҮҮД

Эрюулэ, эрьюулэ гэжэ үгэнүүдые сасуулжа үзэе. Түрүүшын үгэ соо р юу хоёр ниилэнгеэр үгүүлэгдэнэ. Хоёрдохи үгэ соо р юу хоёр амяараа үгүүлэгдэнэ. Юундэб гэхэдэ, тэрэ хоёрой хоорондо ь байна. Мүн энээн шэнги съезд гэжэ үгэ соо с е хоёр ниилэнгүй, ами амяараа үгүүлэгдэнэ.

Үгэ соо хатуу хашалганай хойно йотированна аялганай аминдаа үгүүлэгдэхэдэ, тэдэ хоёрые илгажа, хоорондонь ь, ъ үзэгүүдэй али нэгые бэшэдэг. Тиихэдээ эдэ хоёр үзэгүүд илгаһан тэмдэгүүд болоно: арьяатан, эрье, бурьюулба, подъезд г.м.

Ъ үзэг гансал абтаһан үгэнүүдтэ хэрэглэгдэдэг болон хододоо илгаһан тэмдэг байдаг юм.

ҮГЫН ҮЕ. ҮГЭ ТАҺАЛЖА БЭШЭХЭ

Үгын хуби боложо таһархые үе гэдэг. Үгэ соо хэды аялган байнаб, тэды үе байдаг: гэр, шу-буун, гоё-хон, хай-шал-ба, дон-го-до-бо г.м.

Ажаглалта. Удаан аялганууд болон дифтонгнууд хоёр үзэгөөр тэмдэглэдэг болобошье, нэгэ абяан гэжэ тоологдодог тула, үенүүдые илгахада таһаржа һаладаггүй: та-ряан, уу-раг, хай-ша, ай-маг.

Үгэнүүдэй нэгэ мүртэ багтахагүй байгаа хадань, һүүлшын үгые үеэрнь таһалжа нүүлгэдэг: до-лоо-го-но, байр-ла-ба.

Мүрэй һүүлдэ ганса түргэн аялганһаа бүридэһэн үеые орхижо болохогүй, харин ганса удаан аялганһаа болон дифтонгһоо бүридэһэн үеые орхижо болохо: олон, аха, аа-дар, уй-мар. Энээнһээ гадна ъ, ь үзэгүүдые урда тээхи үзэгүүдһээнь һалгаажа болохогүй, харин иигэжэ таһалха: сэдь-хэл, эль-гэн, аль-бом, биль-ярд.

Аялганаар һүүлтэһэн үеые нээмэл үе гэдэг, харин хашалганаар һүүлтэһэн үеые хаамал үе гэжэ нэрлэдэг. Жэшээнүүд: