3.1. ҮНДЭҺЭН БУРЯАД ҮГЭНҮҮД

Анхан сагһаа буряад арадай хэрэглэжэ ябаһан хэлэнэй ехэнхи хубинь үндэһэн буряад үгэнүүдһээ бүридэнэ: эхэ, эсэгэ, аха, дүү, орон, нютаг, гэр, бараан, мал, адууһан, ажал, хэрэг г.м. олон мянган үгэнүүд болоно. Эдэ үгэнүүдынь олон зуун жэл соо хэрэглэгдэхэ зуураа, олон тоото шэнэ үгэнүүдые гарган баяжаһан байна. Жэшээнь: яба – ябаха, ябадал, ябаса, ябуул, ябууд, ябалга, ябаган, ябагаар, ябуулха, ябадаг, ябааша, ябуулга г.м.

АБТАҺАН ҮГЭНҮҮД

Дэлхэйн хэлэнүүдһээ буряад хэлэнэй үгын жасада ороһон үгэнүүдые абтаһан үгэнүүд гэдэг.

Хүршэ ажаһуудаг монгол, ород, хитад, түбэд хэлэнүүдһээ үни сагһаа абтаһан үгэнүүдэй ехэнхи хубинь буряадшалагдан хэлэгдэдэг болоһон байдаг: сайн, асууха, соносхол, урасхал, хубисхал г.м. монгол хэлэнһээ; пеэшэн, хилээмэн, халааша, боошхо, боожо г.м. ород хэлэнһээ; сонхо, даалин (бүд), анза (түлбэри), банша (пельмен), ханза, сай, дэн г.м. хитад хэлэнһээ; дасан, лама, хамба, субарга г.м. түбэд хэлэнһээ абтаһан юм.

Һүүлэй зуу гаран жэлэй үеһөө ород хэлэ дамжажа, Баруун Европын хэлэнүүдэй үгэнүүд буряад хэлэндэ ороһон байна: тетрадь, театр, философи (грек хэлэнһээ), канцеляри, монетэ (латин хэлэнһээ), лагерь, галстук (немец хэлэнһээ), пьесэ, вальс (француз хэлэнһээ), трамвай, футбол (англи хэлэнһээ) г.м.




Уг гарбалаараа илгарал

1. Үндэһэн буряад     үгэнүүд

Наран, уһан, үүлэн

2. Абтаһан үгэнүүд

Парта, клуб

3. Хуушарһан үгэнүүд

Үхэг, эргэнэг, туйба

4. Шэнэ үгэнүүд

Луноход, космонавт, хубилган шэнэдхэлгэ

5. Нэмэмэл үгэнүүд

Һайндэр, агууехэ